راهنمای جامع منابع آزمون دکتری ویروس‌شناسی پزشکی (سراسری) — ویژه آزمون ۱۴۰۴

۱. مقدمه و نقشه مسیر مطالعه

آزمون دکتری ویروس‌شناسی پزشکی بر تسلط بر طبقه‌بندی جهانی ویروس‌ها (ICTV)، مکانیسم‌های دقیق ورود به سلول میزبان و رونویسی ژنوم (Replication)، پاتوژنز ویروسی و تکنیک‌های تشخیصی مولکولی پیشرفته تمرکز دارد. دانش عمیق در زمینه ایمنی‌شناسی ویروسی و استراتژی‌های طراحی واکسن ضروری است.

نقشه راه باید بر تثبیت ساختار ژنومی و مسیرهای تکثیر هر خانواده ویروسی تأکید کند.

۲. ساختار ۳ لایه منابع

مطالعه باید به صورت سلسله مراتبی و از اصول اولیه بیولوژی ویروسی تا کاربردهای بالینی پیش رود:

• لایه اول (مبانی): کتب مرجع ویروس‌شناسی برای درک اصول کلی ساختار و تکثیر ویروس‌ها.
• لایه دوم (ویروس‌های کلیدی): مطالعه عمیق خانواده‌های ویروسی پرخطر (مانند رتروویروس‌ها، پارامیکسوویروس‌ها، هپادناویروس‌ها) با تمرکز بر مکانیسم‌های دقیق پاتوژنز.
• لایه سوم (کاربرد و بالین): مرور تکنیک‌های تشخیصی مولکولی (مانند Real-Time PCR، توالی‌یابی نوین) و ایمونولوژی ویروسی.

نکته اجرایی: ایجاد جداول مقایسه‌ای کامل برای هر خانواده ویروسی شامل نوع ژنوم، نحوه تکثیر، و ژن‌های کلیدی.

۳. فهرست دروس با نکات کلیدی

الف) اصول ویروس‌شناسی و بیولوژی مولکولی ویروسی

• منابع کلیدی: Fields’ Virology (به عنوان مرجع اصلی).
• نکات کلیدی: دینامیک سنتز mRNA، اسمبل و جوانه‌زنی (Budding)، و مکانیسم‌های فرار از سیستم ایمنی (Immune Evasion).

ب) ویروس‌شناسی بالینی (Clinical Virology)

• منابع کلیدی: فصول مرتبط در کتب ویروس‌شناسی، و منابع تخصصی برای ویروس‌های خاص (مانند ویروس‌های تب‌دار، ویروس‌های تنفسی، HIV).
• نکات کلیدی: شناخت دقیق مراحل سندرم‌زایی، تشخیص تفریقی در عفونت‌های حاد، و روش‌های مدیریت بالینی.

ج) ایمونولوژی ویروسی و واکسن‌شناسی

• منابع کلیدی: کتب ایمونولوژی (مانند Janeway’s Immunobiology) با تمرکز بر پاسخ‌های Th1/Th2 در برابر ویروس‌ها.
• نکات کلیدی: مکانیسم‌های ایمنی سلولی (CTLs) در حذف سلول آلوده، و تکنیک‌های طراحی واکسن‌های جدید (mRNA و وکتورهای ویروسی).

د) روش‌های تشخیصی و بیوتکنولوژی

• منابع کلیدی: کتب بیوتکنولوژی و تکنیک‌های مولکولی در تشخیص.
• نکات کلیدی: تفسیر حساسیت و اختصاصیت تست‌های تشخیصی (مانند ELISA در مقابل PCR)، و اصول ویروس‌شناسی سلولی (Cell Culture).

ه) روش تحقیق و بیوانفورماتیک پایه

• منابع کلیدی: مرور اجمالی روش تحقیق و استناد به مقالات مرجع.
• نکات کلیدی: آشنایی با پایگاه‌های داده ویروسی و اصول ژنومیکس ویروسی (Viromics).

۴. منابع تمرینی

• حل سوالات تخصصی ویروس‌شناسی از آزمون‌های USMLE Step 1 (بخش Microbiology/Immunology).
• سوالات سنوات گذشته دکتری ویروس‌شناسی و میکروبیولوژی بالینی.

۵. برنامه ۹۰ روزه فازبندی شده

• فاز اول (روز ۱–۳۰): تسلط بر اصول کلی، بیولوژی مولکولی ویروسی و روش‌های تکثیر خانواده‌های اصلی (DNA/RNA ویروس‌ها).
• فاز دوم (روز ۳۱–۶۵): تمرکز بر ویروس‌های با اهمیت پزشکی بالا (مانند آنفلوآنزا، هپاتیت‌ها، ویروس‌های تب‌دار) و پاتوژنز آن‌ها.
• فاز سوم (روز ۶۶–۹۰): مطالعه عمیق ایمونولوژی ویروسی، واکسن‌ها و مرور تکنیک‌های تشخیصی پیشرفته.

۶. تکنیک‌های رتبه‌ساز

• نمودار مسیر تکثیر: رسم دقیق مسیرهای تکثیر و بیان ژن برای حداقل ۵ خانواده ویروسی بزرگ (مثلاً در ویروس‌های RNA مثبت، منفی، و دو رشته‌ای) و یادداشت تفاوت‌های کلیدی.
• ماتریس اثرات ایمنی: تهیه جدولی برای مقایسه استراتژی‌های فرار ایمنی (Immune Evasion) در ویروس‌های مزمن (مانند HBV/HCV) در مقابل ویروس‌های حاد.

۷. چک‌لیست نهایی آمادگی

• توانایی تشریح کامل چرخه کامل تکثیر یک ویروس RNA دو رشته‌ای با پوشش (Enveloped RNA Virus).
• تسلط بر دلایل انتخاب یک تکنیک خاص (مانند NGS) برای تشخیص یک عفونت ناشناخته.
• شناخت تفاوت مکانیسم عمل داروهای ضدویروسی اصلی (مثلاً مهارکننده ترانس کریپتاز معکوس در مقابل مهارکننده پروتئاز).