راهنمای جامع منابع آزمون دکتری فیزیک پزشکی (سراسری) — ویژه آزمون ۱۴۰۴

۱. مقدمه و نقشه مسیر مطالعه

آزمون دکتری فیزیک پزشکی بر ارزیابی تسلط بر اصول فیزیکی حاکم بر تعامل تابش با ماده (به ویژه بافت‌های بیولوژیکی)، اصول طراحی و عملکرد تجهیزات تصویربرداری پزشکی (Medical Imaging)، و مبانی رادیوبیولوژی و دزیمتری تأکید دارد. کلید موفقیت، تلفیق قوی بین فیزیک کلاسیک و کاربرد آن در فیزیولوژی و پاتولوژی است.

مسیر مطالعه باید بر تقویت بنیان‌های ریاضی و فیزیک هسته‌ای و الکترومغناطیس استوار باشد.

۲. ساختار ۳ لایه منابع

مطالعه باید از اصول پایه‌ای به سمت کاربردهای بالینی حرکت کند:

• لایه اول (فیزیک پایه): تسلط کامل بر فیزیک هسته‌ای، الکترومغناطیس و ریاضیات مرتبط (معادلات دیفرانسیل، آمار).
• لایه دوم (تصویربرداری و دزیمتری): کتب اختصاصی فیزیک پزشکی برای درک کامل نحوه تولید و پردازش تصاویر (CT، MRI، PET، سونوگرافی).
• لایه سوم (علوم زیستی و بالینی): مرور عمیق رادیوبیولوژی و فیزیولوژی پایه برای درک تأثیرات درمانی و تشخیصی.

نکته اجرایی: ایجاد جداول مقایسه‌ای خواص فیزیکی روش‌های تصویربرداری و فرمول‌نامه‌های دزیمتری هسته‌ای و پرتویی.

۳. فهرست دروس با نکات کلیدی

الف) فیزیک هسته‌ای و رادیوبیولوژی

• منابع کلیدی: Knoll’s Radiation Detection and Measurement (برای دزیمتری و آشکارسازها)، Hall’s Radiobiology for the Radiologist.
• نکات کلیدی: مدل‌های بقای سلولی (مانند LQ Model)، مفاهیم دز معادل و مؤثر، و مکانیسم‌های تولید یونیزاسیون.

ب) فیزیک تصویربرداری پزشکی (Medical Imaging Physics)

• منابع کلیدی: Bushberg’s The Essential Physics of Medical Imaging و Hendee’s Medical Physics.
• نکات کلیدی:
• CT/رادیوگرافی: تضعیف پرتوی ایکس، فرمول هلمهولتز، بازسازی تصویر (فیلترها).
• MRI: اصول تشدید مغناطیسی، توالی‌های پالس (T1, T2, Spin Echo, GRE)، و ریاضیات تبدیل فوریه در تصویربرداری.
• سونوگرافی: اثر دوپلر، امپدانس آکوستیک.

ج) دزیمتری و حفاظت در برابر اشعه

• منابع کلیدی: Knoll یا کتب دزیمتری اختصاصی.
• نکات کلیدی: کالیبراسیون، اندازه‌گیری فعال و غیرفعال، و استانداردهای حفاظتی بین‌المللی (ICRP).

د) فیزیولوژی و آناتومی پایه

• منابع کلیدی: کتب پایه فیزیولوژی (برای درک هدف نهایی کاربردها).
• نکات کلیدی: آشنایی با عملکرد اندام‌ها برای درک فیلترهای تصویربرداری و هدف‌گیری در پرتو درمانی.

ه) ریاضیات و نرم‌افزار

• منابع کلیدی: مرور کاربردی معادلات دیفرانسیل، تبدیل فوریه و آمار احتمال.
• نکات کلیدی: توانایی تحلیل داده‌های اندازه‌گیری شده و فهم الگوریتم‌های بازسازی تصویر.

۴. منابع تمرینی

• حل سوالات تخصصی فیزیک پزشکی از آزمون‌های ABR (American Board of Radiology) در بخش‌های فیزیک.
• سوالات سنوات گذشته دکتری فیزیک پزشکی و رشته‌های مرتبط (مانند مهندسی پزشکی).

۵. برنامه ۹۰ روزه فازبندی شده

• فاز اول (روز ۱–۳۰): مرور عمیق فیزیک هسته‌ای، ریاضیات کاربردی و اصول حفاظت.
• فاز دوم (روز ۳۱–۶۰): مطالعه فیزیک و مکانیسم‌های اصلی CT، MRI و سونوگرافی.
• فاز سوم (روز ۶۱–۹۰): تمرکز کامل بر رادیوبیولوژی، دزیمتری پیشرفته، و حل تست‌های تلفیقی فیزیک-پزشکی.

۶. تکنیک‌های رتبه‌ساز

• ترسیم دیاگرام فلو (Flow Diagram): رسم فرآیند کامل تصویربرداری برای هر متد (از تولید فوتون/موج تا نمایش پیکسل نهایی) و مشخص کردن نقاط ضعف/خطاهای فیزیکی در هر مرحله.
• تکنیک ماتریس پارامتریک: ایجاد جدولی که در آن پارامترهای کلیدی هر تکنیک (مانند رزولوشن فضایی در برابر رزولوشن کنتراست) به صورت کمی مقایسه شوند.

۷. چک‌لیست نهایی آمادگی

• توانایی محاسبه دز جذب شده در یک بافت با استفاده از ضرایب دزیمتری استاندارد.
• توانایی استنتاج تغییرات تصویر در MRI در صورت تغییر پارامترهای پالس (مثلاً افزایش TE یا TR).
• تسلط بر مفاهیم برابری دز مؤثر در پرتودرمانی.