راهنمای جامع منابع آزمون دکتری فیزیوتراپی (سراسری) — ویژه آزمون ۱۴۰۴

مقدمه و نقشه مسیر مطالعه

آزمون دکتری فیزیوتراپی بر سنجش تسلط بر فیزیولوژی پیشرفته، آسیب‌شناسی (پاتوفیزیولوژی) سیستم‌های کلیدی، اصول و روش‌های تخصصی فیزیوتراپی در حوزه‌های مختلف و روش تحقیق و آمار کاربردی تأکید دارد. دروس اصلی شامل فیزیولوژی پیشرفته، بیومکانیک و ارگونومی، آسیب‌شناسی و فیزیوتراپی تخصصی (عصب، عضلانی-اسکلتی، قلب و ریه)، و دروس عمومی (زبان و استعداد تحصیلی) است.

تسلط بر نحوه پاسخ سیستم‌های بدن به استرس و تمرین (هموستاز و آلوستاز)، اصول بیومکانیکی حرکت و شناخت بیماری‌های شایع سیستم‌های هدف، سنگ بنای این آزمون است.

ساختار پیشنهادی پاسخ و نکات اجرایی برای محتوای مطالعه

مطالعه باید در سه سطح انجام شود: منابع پایه برای تسلط بر اصول فیزیولوژی و بیومکانیک، منابع تکمیلی برای عمق بخشیدن به پاتوفیزیولوژی و تکنیک‌های تخصصی، و منابع تمرینی برای کار با سناریوهای بالینی.

توصیه می‌شود برای تثبیت مفاهیم، جداول مقایسه‌ای انواع مدالیته‌های درمانی (الکتروتراپی، مکانوتراپی، درمان دستی)، نقشه‌های ارتباط سگمانتال عصبی با درگیری‌های بالینی و ماتریس‌های تفسیر نتایج تست‌های عملکردی (مثل تست‌های قلبی-تنفسی یا تست‌های قدرت عضلانی) تهیه کنید.

فهرست دروس و منابع پیشنهادی برای هر درس

۱. فیزیولوژی پیشرفته

• منبع مرجع پایه: گایتون و هال (Guyton and Hall Textbook of Medical Physiology) یا شرو (Ganong’s Review of Medical Physiology). تمرکز بر تنظیم سیستمیک (Endocrine, Cardiovascular, Respiratory).
• منبع تکمیلی: فصول مرتبط با فیزیولوژی ورزشی و پاسخ‌های فیزیولوژیک به تمرینات مقاومتی و استقامتی.
• منبع تمرینی: سوالات مفهومی درباره مکانیسم‌های بازجذب، ترشح، و تنظیم غلظت یون‌ها در پاسخ به تغییرات هموستاتیک.
• نکته کاربردی: تمرکز ویژه بر فیزیولوژی سیستم عصبی خودمختار (Autonomic) و نقش آن در پاسخ‌های حاد و مزمن.

۲. بیومکانیک، بیواستاتیک و ارگونومی

• منبع مرجع پایه: کتب تخصصی بیومکانیک (مانند Hamill & Knutzen). تمرکز بر مفاهیم استاتیک، دینامیک، آنالیز نیروها و گشتاورها در مفاصل اصلی (زانو، لگن، ستون فقرات).
• منبع تکمیلی: اصول ارگونومی و تحلیل ایستگاه کاری (Workstation Analysis) در راستای پیشگیری از آسیب‌های شغلی.
• منبع تمرینی: حل مسائل مربوط به مرکز جرم، خطوط فشار و تحلیل فعالیت‌های روزمره (ADL) از منظر نیروهای مفصلی.
• نکته کاربردی: تسلط بر مفهوم تنش و کرنش (Stress & Strain) در بافت‌های اسکلتی-عضلانی.

۳. آسیب‌شناسی و فیزیوتراپی تخصصی (عصب و عضله-اسکلت)

• منبع مرجع پایه: کتب پاتوفیزیولوژی (مثلاً رابینز) برای درک مکانیسم بیماری‌ها و کتب فیزیوتراپی تخصصی (مانند سارنت - Sarvini’s or Magee’s Orthopedic Physical Assessment).
• منبع تکمیلی: منابع تخصصی در مورد نوروپاتی‌ها، سندرم‌های درد مزمن (مانند فیبرومیالژیا) و مکانیسم‌های پاتولوژیک دژنراسیون مفاصل.
• منبع تمرینی: سناریوهای بالینی مربوط به ضایعات نورولوژیک مرکزی و محیطی (مانند سکته مغزی، ضایعات نخاعی) و اصول درمان آنها.
• نکته کاربردی: درک کامل مراحل ترمیم بافت نرم (التهاب، پرولیفراسیون، بازسازی) و تنظیم مداخلات درمانی بر اساس هر فاز.

۴. فیزیوتراپی قلب و ریه و مدالیته‌ها

• منبع مرجع پایه: منابع تخصصی فیزیوتراپی قلبی-تنفسی (مانند مک‌گیلی و همکاران).
• منبع تکمیلی: اصول عملکردی، دوزاژ و فارماکولوژی پایه در مورد ابزارهای الکتروتراپی (مانند TENS، فارادیک، اولتراسوند) و لیزر درمانی.
• منبع تمرینی: محاسبه پارامترهای تست ورزش (VO2 Max، METs) و اصول توانبخشی قلبی.
• نکته کاربردی: تفاوت مکانیسم‌های فیزیولوژیک در COPD و آسم و روش‌های تنظیم تهویه در هر کدام.

۵. روش تحقیق، آمار زیستی و تفسیر شواهد

• منبع مرجع پایه: کتب روش تحقیق و آمار زیستی ویژه علوم توانبخشی.
• منبع تکمیلی: تمرکز ویژه بر مطالعات کارآزمایی بالینی (RCTs)، اصول EBM (Evidence-Based Medicine) و تفسیر معیارهای آماری (Sensitvity, Specificity, Likelihood Ratios).
• منبع تمرینی: ارزیابی روایی و پایایی ابزارهای ارزیابی بالینی (مثل نمرات درد، مقیاس‌های عملکردی).
• نکته کاربردی: توانایی نقد یک مقاله فیزیوتراپی با استفاده از چک‌لیست‌های معتبر (مانند CONSORT).

۶. زبان تخصصی (انگلیسی) و استعداد تحصیلی

• منبع مرجع پایه زبان: مرور متون تخصصی فیزیوتراپی بالینی (مانند Physical Therapy Management یا مقالات Physical Therapy Journal).
• منبع تکمیلی: اصطلاحات تخصصی در حوزه بیومکانیک و پاتوفیزیولوژی عصبی-عضلانی.
• منبع تمرینی: تست‌های هوش، استدلال تحلیلی و کمی استعداد تحصیلی.
• نکته کاربردی: نوشتن خلاصه‌ای از یک پروتکل توانبخشی (مثلاً پروتکل توانبخشی پس از ACL) به زبان انگلیسی.

منابع تمرینی و کار با دفترچه‌های سازمان سنجش

در دفترچه‌های گذشته، سوالات معمولاً بر ترکیب دانش پایه (فیزیولوژی/بیومکانیک) با دانش کاربردی (انتخاب مدالیته یا تکنیک ارزیابی) تأکید دارند. بر سوالاتی که نیازمند قضاوت بالینی بر اساس شواهد EBM هستند، تمرکز کنید.

برنامه مطالعاتی فشرده پیشنهادی (۹۰ روزه)

تکنیک‌های عملی و نکات رتبه‌ساز

• فلوچارت‌های تصمیم‌گیری بالینی: تهیه فلوچارت‌هایی که مسیر ارزیابی بیمار (از شکایت اولیه تا تشخیص دیفرانسیل فیزیوتراپی) را نشان دهد.
• ماتریس مدالیته‌ها: جدولی شامل: مدالیته (مثلاً اولتراسوند) ← اصول فیزیکی ← پارامترهای کاربرد (Intensity, Duration) ← موارد منع مصرف.
• حفظ فرمول‌های کلیدی: حفظ فرمول‌های بیومکانیک مفاصل و شاخص‌های مهم تست ورزش.

چک‌لیست نهایی

• توانایی توضیح مکانیسم دقیق تسکین درد با استفاده از دو مدالیته متفاوت (مثلاً TENS و درای نیدلینگ).
• درک کامل مفهوم نیروی برشی (Shear Force) در تحلیل راه رفتن و ارتباط آن با آسیب‌های رباطی.
• مرور کامل اصول توانبخشی پیشرفته پس از جراحی‌های بزرگ ارتوپدی و قلبی.