راهنمای جامع منابع آزمون دکتری زیست‌فناوری پزشکی (سراسری) — ویژه آزمون ۱۴۰۴

۱. مقدمه و نقشه مسیر مطالعه

این آزمون بر توانایی داوطلب در طراحی، اجرا و تفسیر نتایج آزمایش‌های مبتنی بر تکنیک‌های نوین بیوتکنولوژی تأکید دارد. تسلط بر مبانی مهندسی پروتئین، تکنیک‌های مولکولی پرتوان (مانند CRISPR-Cas9)، و اصول تولید محصولات بیولوژیک (بیوداروها) اساسی است.

نقشه راه باید با تثبیت ابزارهای مولکولی و سپس انتقال به حوزه‌های کاربردی (درمان و تشخیص) شکل گیرد.

۲. ساختار ۳ لایه منابع

مطالعه باید بر اساس عمق تکنولوژیک سازماندهی شود:

• لایه اول (فونداسیون تکنیکال): تسلط کامل بر بیولوژی مولکولی، بیوشیمی و ایمونولوژی پایه که زیربنای تمام تکنیک‌ها هستند.
• لایه دوم (تکنیک‌های کلیدی): تمرکز بر کتاب‌ها و منابعی که تکنیک‌های محوری بیوتکنولوژی (مانند وسترن، PCR پیشرفته، کلونینگ، توالی‌یابی نسل جدید - NGS) را با جزئیات مکانیسمی شرح می‌دهند.
• لایه سوم (کاربرد و صنعت): مطالعه مقالات مروری (Review Articles) در مورد Gene Therapy، Stem Cell Therapy، و Production of Biologics (مانند مونوکلونال آنتی‌بادی‌ها).

نکته اجرایی: ایجاد نقشه‌های ذهنی (Mind Maps) برای هر تکنیک اصلی، شامل اصل کار، مراحل، و محدودیت‌ها.

۳. فهرست دروس با نکات کلیدی

الف) بیولوژی مولکولی و مهندسی ژنتیک

• منابع کلیدی: Molecular Biology of the Cell (Alberts) و Molecular Cloning (Sambrook & Russell).
• نکات کلیدی: مکانیزم‌های دقیق ترمیم DNA، بیان ژن یوکاریوتی، و اصول و محدودیت‌های روش‌های مهندسی ژنوم (CRISPR، TALENs، Zinc Finger Nucleases).

ب) تکنیک‌های تشخیصی و جداسازی

• منابع کلیدی: کتب تخصصی بیوتکنولوژی تشخیصی.
• نکات کلیدی: اصول رقیق‌سازی در PCR کوانتیتیو (qPCR)، اصول کار با میکروآرایه‌ها و توالی‌یابی نسل جدید (NGS)، و اصول فرمولاسیون معرف‌های بیولوژیک.

ج) ایمونولوژی کاربردی و تولید بیوداروها

• منابع کلیدی: کتب ایمونولوژی با تمرکز بر مهندسی آنتی‌بادی‌ها.
• نکات کلیدی: مراحل تولید آنتی‌بادی‌های مونوکلونال (هیبریدوم و فاژ دیسپلی)، اصول خالص‌سازی پروتئین‌های نوترکیب، و طراحی وکتورهای بیانی.

د) سلول‌درمانی و پزشکی بازساختی

• منابع کلیدی: منابع تخصصی بیولوژی سلول‌های بنیادی (Stem Cell Biology).
• نکات کلیدی: تفاوت سلول‌های بنیادی پرتوان القایی (iPSCs) و جنینی (ESCs)، چالش‌های تنظیم تمایز و ایمنی‌زایی در پیوند سلولی.

ه) بیوانفورماتیک پایه

• منابع کلیدی: مرور مقدماتی ابزارهای آنلاین (BLAST، رسم توالی).

۴. منابع تمرینی

• حل سوالات تخصصی در حوزه‌های ژنتیک مولکولی و بیوتکنولوژی از آزمون‌های GRE Biology یا آزمون‌های ورودی مشابه.
• مرور پروتکل‌های SOPهای (Standard Operating Procedures) استاندارد آزمایشگاهی برای تکنیک‌های پرکاربرد.

۵. برنامه ۹۰ روزه فازبندی شده

• فاز اول (روز ۱–۳۵): تسلط کامل بر بیولوژی مولکولی (همانندسازی، رونویسی، ترجمه) و اصول کلونینگ و وکتورها.
• فاز دوم (روز ۳۶–۷۰): تمرکز بر تکنیک‌های پیشرفته (NGS، CRISPR) و مبانی ایمونولوژی کاربردی.
• فاز سوم (روز ۷۱–۹۰): مطالعه عمیق کاربردها (Gene/Cell Therapy)، بیوداروها و مرور تخصصی منابع اپیدمیولوژیک و نظارتی.

۶. تکنیک‌های رتبه‌ساز

• نمودار مقایسه تکنیک‌های توالی‌یابی: ترسیم شماتیک تفاوت‌های اصلی بین Sanger، Illumina (NGS) و Oxford Nanopore، با ذکر کاربرد ایده‌آل هر کدام.
• ماتریس طراحی وکتور: تهیه جدولی برای مقایسه عناصر حیاتی در وکتورهای بیانی (پروموتر، اینتگرال، نشانگر انتخابی) برای بیان ژن در پروکاریوت و یوکاریوت.

۷. چک‌لیست نهایی آمادگی

• توانایی توضیح کامل مراحل طراحی یک تست تشخیص مولکولی برای یک جهش نقطه‌ای خاص.
• درک کامل چالش‌های تنظیم بیان ژن در سلول‌های یوکاریوتی برای تولید پروتئین‌های درمانی.
• تسلط بر تفاوت‌های اخلاقی و فنی بین سلول‌درمانی سوماتیک و ژن‌درمانی خط زایشی (Germline).