منابع کارشناسی ارشد سراسری تاریخ و فلسفه علم

راهنمای جامع منابع آزمون کارشناسی ارشد سراسری تاریخ و فلسفه علم — ویژه آزمون ۱۴۰۴

۱. مقدمه و نقشه مسیر مطالعه

آزمون کارشناسی ارشد تاریخ و فلسفه علم از میان رشته‌های میان‌رشته‌ای علوم انسانی و علوم پایه است و معمولاً شامل سه محور اصلی می‌شود:
۱. مباحث نظری و فلسفی (شناخت‌شناسی، فلسفه علم، منطق علم، فلسفه ریاضیات و فیزیک)،
۲. تاریخ علم (به‌ویژه علم در یونان باستان، اسلام و دوره مدرن)،
۳. دروس عمومی شامل زبان تخصصی و استعداد تحصیلی.

هدف آزمون، سنجش توانایی داوطلب در درک مفاهیم نظری، تحلیل تاریخی تحول علم و استدلال منطقی در مسائل فلسفی است. تسلط هم‌زمان بر متون فلسفی کلاسیک و منابع تحلیلی مدرن، همراه با تمرین در تحلیل مفهومی و پاسخ تشریحی، کلید موفقیت در این رشته است. (مرجع سرفصل‌ها: دفترچه رسمی گروه فلسفه علم و منابع پیشنهادی سازمان سنجش).

۲. ساختار پیشنهادی پاسخ و نکات اجرایی

برای هر مبحث، سه لایه منبع توصیه می‌شود:

• منبع مرجع پایه: برای درک عمیق مفاهیم و چارچوب نظری.

• منبع تکمیلی: برای مطالعه تطبیقی و آشنایی با دیدگاه‌های نو و معاصر.

• منبع تمرینی: برای سنجش درک مفهومی، پاسخ تشریحی و تحلیل متون فلسفی.

در کنار مطالعه متون، توصیه می‌شود خلاصه‌های A4، جداول تطبیقی فیلسوفان، و نقشه‌های ذهنی برای جریان‌های فلسفی تهیه کنید. یادداشت‌برداری از مفاهیم کلیدی مانند ابطال‌پذیری، علیت، و نظریه‌های علم، مرور نهایی را بسیار آسان می‌کند.

۳. فهرست دروس و منابع پیشنهادی برای هر درس

۱. فلسفه علم (Philosophy of Science)

• منبع مرجع پایه: فلسفه علم (سامان، ترجمه عزت‌الله فولادوند) یا فلسفه علم (چالمرز).

• منبع تکمیلی: The Structure of Scientific Revolutions (Thomas Kuhn) و Logic of Scientific Discovery (Karl Popper).

• منبع تمرینی: پرسش‌های تحلیلی از مقایسه پوزیتیویسم، ابطال‌گرایی و پارادایم‌های علمی.

• نکته کاربردی: برای هر نظریه فلسفی، نمونه‌ای از تحول علمی (مثلاً فیزیک نیوتونی یا نسبیتی) را بیاورید تا فهم کاربردی تقویت شود.

۲. منطق و روش‌شناسی علم

• منبع مرجع پایه: منطق تفتازانی یا منطق صوری (میرزاعبدالحسین نقیب‌زاده).

• منبع تکمیلی: Logic and Scientific Method (R. Carnap).

• منبع تمرینی: تمرین‌های استدلال قیاسی، استقرایی و تحلیل گزاره‌ها.

• نکته کاربردی: تشخیص مغالطات و نحوه استفاده از منطق در نقد علمی از سوالات پرتکرار است.

۳. تاریخ علم (History of Science)

• منبع مرجع پایه: تاریخ علم در اسلام و غرب (جورج صبرا یا عبدالهادی حائری).

• منبع تکمیلی: From Closed World to the Infinite Universe (A. Koyré) و Science and Civilization in China (Joseph Needham).

• منبع تمرینی: خلاصه جدول‌گونه از سیر تحول علم در یونان، جهان اسلام و اروپا.

• نکته کاربردی: توجه به نقش فیلسوفان و دانشمندان کلیدی مانند بطلمیوس، ابن‌سینا، نیوتن و کوپرنیک در تغییر پارادایم‌های علمی.

۴. فلسفه ریاضیات و فیزیک

• منبع مرجع پایه: Philosophy of Mathematics (Stewart Shapiro) و Philosophy of Physics (Tim Maudlin).

• منبع تکمیلی: فصل‌های منتخب از Einstein and the Development of Physics (Born).

• منبع تمرینی: تمرین تحلیل دیدگاه‌های افلاطونی، ساخت‌گرایانه و واقع‌گرایانه در ریاضیات.

• نکته کاربردی: توانایی ربط مفاهیم فلسفی با مثال‌های فیزیکی یا ریاضی (مثل نظریه نسبیت) امتیازآور است.

۵. فلسفه‌های خاص (زیست‌شناسی، ذهن، زبان)

• منبع مرجع پایه: Philosophy of Biology (Elliott Sober).

• منبع تکمیلی: Mind and World (John McDowell).

• منبع تمرینی: تحلیل متن، مقایسه دیدگاه‌ها و پاسخ تشریحی به مسائل فلسفه ذهن و زبان.

• نکته کاربردی: در پاسخ‌ها از مثال‌های علمی استفاده کنید (مثلاً تبیین تکامل در فلسفه زیست‌شناسی).

۶. زبان تخصصی (انگلیسی) و استعداد تحصیلی

• منبع مرجع پایه زبان: فهرست واژگان فلسفی و علمی از The Oxford Dictionary of Philosophy.

• منبع تکمیلی: چکیده‌خوانی مقالات از Philosophy of Science و Studies in History and Philosophy of Science.

• منبع تمرینی: درک مطلب متون فلسفی انگلیسی و پاسخ‌گویی زمان‌دار.

• نکته کاربردی: روزانه ۳۰ دقیقه به ترجمه و تحلیل متن انگلیسی با واژگان تخصصی اختصاص دهید.

۴. منابع تمرینی و کار با دفترچه‌های سازمان سنجش

دفترچه‌های آزمون سال‌های گذشته رشته تاریخ و فلسفه علم (زیرگروه فلسفه علم) را تحلیل کنید.
سؤالات معمولاً شامل مقایسه دیدگاه‌ها (پوزیتیویسم، رئالیسم، ابطال‌گرایی)، تحلیل گزاره‌های منطقی و شناخت تاریخچه نظریات علمی است.
پس از هر آزمون آزمایشی، سؤالات را بر اساس دسته‌های مفهومی (منطقی، تاریخی، فلسفی) مرور کنید تا الگوی ذهنی روشنی پیدا کنید.

۵. برنامه مطالعاتی فشرده ۹۰ روزه پیشنهادی

روزهای ۱–۳۰:
فلسفه علم و منطق پایه؛ خلاصه‌نویسی از چالمرز و فولادوند؛ ساخت جدول مقایسه مکاتب.

روزهای ۳۱–۶۰:
تاریخ علم، فلسفه ریاضیات و فیزیک؛ تمرکز بر متون تحلیلی و حل تمرینات مفهومی.

روزهای ۶۱–۸۰:
مرور تلفیقی دروس، تست‌زنی از دفترچه‌های سال‌های قبل، تقویت زبان تخصصی.

روزهای ۸۱–۹۰:
شبیه‌سازی آزمون، مرور خلاصه‌ها و رفع اشکالات تحلیلی.

الگوی هفتگی:
۵ روز مطالعه مفهومی، ۱ روز مرور تستی و ۱ روز مرور و استراحت فعال.
روزانه ۲۰ دقیقه تمرین زبان و ۳۰ دقیقه مطالعه تاریخ علم پیشنهاد می‌شود.

۶. تکنیک‌های عملی و نکات رتبه‌ساز

• برای هر فیلسوف یک «کارت خلاصه» شامل نام، نظریه، کلیدواژه‌ها و نقد اصلی تهیه کنید.

• در پاسخ‌های تشریحی، همیشه نمونه تاریخی یا علمی بیاورید تا تحلیل عمیق‌تر به نظر برسد.

• مفاهیم دشوار (مانند ابطال‌پذیری یا علیت) را با مثال ساده بازسازی کنید.

• از جداول تطبیقی برای مقایسه پوزیتیویسم، ابطال‌گرایی و نظریه‌بار بودن مشاهده استفاده کنید.

• تمرین خلاصه‌نویسی انگلیسی از مقالات علمی، باعث بهبود هم‌زمان زبان و فهم فلسفی می‌شود.

۷. جمع‌بندی و چک‌لیست نهایی

• مرور سه‌مرحله‌ای خلاصه‌ها و فلش‌کارت‌ها تا روز آزمون.

• حل حداقل سه دفترچه سازمان سنجش و تحلیل کامل پاسخ‌ها.

• مرور ۱۴ روز آخر بر مفاهیم اصلی و نظریه‌های کلیدی.

• انجام دو آزمون شبیه‌سازی کامل در ماه آخر.

• تمرکز بر آرامش، خواب کافی و مرور سبک در روزهای پایانی.