راهنمای جامع منابع آزمون دکتری فارماکولوژی دامپزشکی (سراسری) — ویژه آزمون ۱۴۰۴

۱. مقدمه و نقشه مسیر مطالعه

آزمون دکتری فارماکولوژی دامپزشکی بر تسلط داوطلب در سه حوزه اصلی متمرکز است: فارماکوکینتیک (PK) مقایسه‌ای، فارماکودینامیک (PD) اختصاصی و ملاحظات قانونی (نظیر زمان پرهیز از مصرف). مسیر مطالعه باید بر اساس درک دقیق از تفاوت‌های جذب، توزیع، متابولیسم و دفع داروها در گونه‌های اصلی (مانند نشخوارکنندگان، تک‌سمی‌ها و حیوانات کوچک) و همچنین مبانی مقاومت دارویی در پاتوژن‌ها شکل گیرد.

۲. ساختار ۳ لایه منابع

مطالعه باید بر اساس سطوح تخصص و کاربرد سازماندهی شود:

• لایه اول (اصول پایه): فارماکوکینتیک و فارماکودینامیک عمومی، گیرنده‌های دارویی و تئوری دوز-پاسخ. (منابع انسانی مانند Goodman & Gilman برای مبانی PD مفید هستند.)
• لایه دوم (فارماکولوژی سیستمی): داروهایی که بر سیستم‌های عصبی (خودکار و مرکزی)، قلبی-عروقی، تنفسی و غدد درون‌ریز در حیوانات تأثیر می‌گذارند، با تأکید بر مکانیسم اثر و تفاوت‌های گونه‌ای.
• لایه سوم (کاربردی و قانونی): آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضد انگل (با تمرکز بر مقاومت و رژیم‌های درمانی)، سم‌شناسی دارویی دامپزشکی، و مهم‌تر از همه، مقررات مربوط به زمان پرهیز از مصرف (Withdrawal Time) و حد مجاز باقیمانده (MRL) در محصولات دامی.

نکته اجرایی: تمرین مستمر مسائل فارماکوکینتیک (محاسبه نیمه‌عمر، حجم توزیع، و دوز بارگیری) در مدل‌های تک‌بخشی و دوبخشی ضروری است.

۳. فهرست دروس با نکات کلیدی

الف) فارماکولوژی عمومی و کینتیک مقایسه‌ای

• منابع کلیدی: Veterinary Pharmacology and Therapeutics (Riviere/Adams).
• نکات کلیدی: عوامل مؤثر بر فراهمی زیستی (Bioavailability) در نشخوارکنندگان، اصول مدل‌سازی PK، و تفاوت‌های متابولیسمی (مثلاً نقص گلوکورونیداسیون در گربه‌ها).

ب) شیمی‌درمانی دامپزشکی (آنتی‌بیوتیک‌ها و ضد انگل‌ها)

• منابع کلیدی: فصول مربوط به آنتی‌بیوتیک‌ها در Adams یا کتب تخصصی‌تر.
• نکات کلیدی: مکانیسم‌های ایجاد و انتقال مقاومت دارویی، تعیین رژیم‌های دوزینگ بر اساس Cmax/MIC و AUC/MIC، و دسته‌بندی داروهای ضد انگل.

ج) فارماکولوژی سیستم عصبی

• منابع کلیدی: فصول مربوط به داروهای بیهوشی، آرام‌بخش‌ها و داروهای سیستم عصبی خودکار.
• نکات کلیدی: مقایسه اثرات داروهای بیهوشی استنشاقی و تزریقی در اسب و حیوانات کوچک، و فارماکولوژی داروهای آگونیست/آنتاگونیست آدرنرژیک و کولینرژیک.

د) سم‌شناسی دامپزشکی و مواد باقیمانده

• منابع کلیدی: کتب تخصصی سم‌شناسی دامپزشکی و دستورالعمل‌های WHO/FAO/Codex Alimentarius.
• نکات کلیدی: اصول تعیین MRL و زمان پرهیز از مصرف، مسمومیت‌های رایج در حیوانات و پادزهرهای مربوطه، و مکانیسم‌های آسیب‌زایی کبدی و کلیوی داروها.

ه) فارماکولوژی سایر سیستم‌ها

• منابع کلیدی: داروهای قلبی-عروقی، تنفسی و داروهای التهابی (NSAIDs) با تاکید بر عوارض جانبی گونه‌ای.
• نکات کلیدی: تفاوت در پاسخ به داروهای قلبی در سگ‌ها (به عنوان مدل کاردیومیوپاتی) و اسب‌ها (به عنوان مدل کولیک).

۴. منابع تمرینی

• حل مسائل و سناریوهای بالینی مربوط به شکست درمانی (Therapeutic Failure) ناشی از PK نامناسب یا مقاومت دارویی.
• تمرین محاسبات مربوط به دوزینگ دارو بر اساس وزن متابولیک (Metabolic Weight) در گونه‌های مختلف.

۵. برنامه ۹۰ روزه فازبندی شده

• فاز اول (روز ۱–۳۰): تسلط کامل بر فارماکوکینتیک پایه (مدل‌های تک و دو بخشی) و فارماکودینامیک (گیرنده‌ها و مکانیسم اثر).
• فاز دوم (روز ۳۱–۶۰): تمرکز بر فارماکولوژی سیستمیک (CNS، Cardio، ANS) و شروع مطالعه عمیق آنتی‌بیوتیک‌ها و مکانیسم‌های مقاومت.
• فاز سوم (روز ۶۱–۹۰): مطالعه عمیق سم‌شناسی، داروهای ضد انگل، و مقررات کلیدی (زمان پرهیز از مصرف) و مرور جامع با حل تست‌های تخصصی.

۶. تکنیک‌های رتبه‌ساز

• جدول مقایسه‌ای PK گونه‌ای: تهیه یک جدول برای یک کلاس دارویی (مانند فلوروکینولون‌ها) که شامل دوز، نیمه‌عمر، و عوارض جانبی اصلی در حداقل سه گونه اصلی (گاو، اسب، سگ) باشد.
• نمودار جریان مقاومت دارویی: ترسیم شماتیک مسیرهای انتقال ژن‌های مقاومت و مکانیسم‌های رایج غیرفعال‌سازی آنتی‌بیوتیک‌ها.

۷. چک‌لیست نهایی آمادگی

• توانایی توضیح دقیق و کامل دلایل تفاوت دوز یک داروی خاص بین گاو و گربه.
• درک اصول تعیین زمان پرهیز از مصرف برای یک داروی جدید در مرغداری‌ها.
• تسلط بر مکانیسم‌های دقیق عمل داروهای کلیدی مورد استفاده در بیهوشی دامپزشکی.