منابع دکتری سراسری نیمه متمرکز زبان و ادبیات فارسی

راهنمای جامع منابع آزمون دکتری سراسری زبان و ادبیات فارسی (۱۴۰۴)

۱. مقدمه و نقشه مسیر مطالعه:

• تمرکز اصلی آزمون: تسلط کامل بر تاریخ ادبیات ایران (شناخت جریان‌ها، مکاتب، و ویژگی‌های سبکی هر دوره)، علوم ادبی (به ویژه تعارض بین مباحث سنتی و معاصر بلاغی و بیانی)، نقد ادبی مدرن (ساخت‌گرایی، پساساختارگرایی)، و متون کلاسیک (شعر و نثر فاخر).
• مسیر مطالعه: شروع از ادبیات حماسی و غنایی کلاسیک، عبور به مباحث دقیق دستور زبان فارسی معیار و تاریخی، تمرکز ویژه بر سبک‌شناسی متون نثر و نظم، و ختم به مطالعه عمیق نقد ادبی و نظریه‌های جدید.

۲. ساختار ۳ لایه منابع:

• لایه اول (زبان فارسی معیار و تاریخی): دستور زبان (مباحث اختلافی نحوی، نقش‌های دستوری پیشرفته، افعال کمکی)، ریشه‌شناسی و تحول واژگان فارسی (تأثیرات عربی و دیگر زبان‌ها)، و آشنایی با گویش‌ها و زبان‌های ایرانی میانه.
• لایه دوم (ادبیات کلاسیک و تاریخ ادبیات): تسلط بر ویژگی‌های سبکی شاعران و نویسندگان شاخص (فردوسی، سعدی، حافظ، مولوی، بیهقی، و عطار)، و حفظ نکات کلیدی پیرامون شکل‌گیری و سیر تحول قالب‌های شعری (قصیده، غزل، مثنوی).
• لایه سوم (نقد، سبک‌شناسی و ادبیات معاصر): نظریه‌های نقد ادبی (فرمایلیسم، اسطوره‌ای، روانکاوی، ساختارگرا)، سبک‌شناسی شعر و نثر معاصر (دهه‌های اخیر)، و آشنایی با ادبیات داستانی و شعر نو.
• نکته اجرایی: تهیه فهرست تطبیقی میان واژگان سبک‌شناختی نقد مدرن و اصطلاحات سنتی بلاغی (مثلاً مقایسه «تصویر» در سه‌دهی سنتی و «Image» در نقد مدرن).

۳. فهرست دروس با نکات کلیدی:

• الف) زبان فارسی (تاریخی و معیار):
• نکات کلیدی: نقش افعال انفعالی (مانند «باید» و «بایستن» در گذر زمان)، بررسی حذف‌های دستوری رایج در متون کهن، و تمایز بین گروه‌های اسمی و فعلی در جملات پیچیده.
• ب) علوم ادبی (سنتی):
• نکات کلیدی: تحلیل دقیق محسنات بدیعی لفظی و معنوی (مانند تجنیس، جناس تام، مراعات نظیر)، و تفاوت‌های ساختاری در انواع تشبیه و استعاره (به ویژه در دیوان حافظ).
• ج) تاریخ ادبیات و سبک‌شناسی:
• نکات کلیدی: ویژگی‌های نثر فنی (مقدمه بیهقی، مقامات حمیدی) در برابر نثر مرسل، و تأثیرات سیاسی و اجتماعی بر شعر هر دوره (مثلاً شعر دوره بازگشت ادبی).
• د) نقد ادبی و ادبیات معاصر:
• نکات کلیدی: تئوری‌های کلیدی نقد ایرانی (شفیعی کدکنی، داد جویی) و نقد غربی (تولستوفی، بارت)، و تحلیل مضمونی شعر نیما و پیروان او.

۴. منابع تمرینی:

• تحلیل ساختاری یک غزل حافظ یا یک قطعه از نثر بیهقی (شامل دستور، سبک و آرایه‌های ادبی).
• ترجمه اصطلاحات تخصصی نقد ادبی (مانند Diegesis یا Mimesis) به معادل فارسی آن‌ها در متون مختلف.

۵. برنامه ۹۰ روزه فازبندی شده:

• فاز اول (روز ۱–۳۰): تمرکز بر دستور زبان تاریخی/معاصر و علوم زبانی.
• فاز دوم (روز ۳۱–۶۰): مطالعه عمیق تاریخ ادبیات (به ویژه دوره میانه و بازگشت) و تسلط بر ادبیات کلاسیک (نظم و نثر فاخر).
• فاز سوم (روز ۶۱–۹۰): اختصاص وقت ویژه به نظریه‌های نقد ادبی، سبک‌شناسی معاصر، و حل آزمون‌های جامع ترکیبی.

۶. تکنیک‌های رتبه‌ساز:

• ماتریس مقایسه شاعران: ایجاد جدولی برای مقایسه مضامین اصلی، وزن‌های رایج، و ویژگی‌های زبانی ۳ شاعر اصلی (به عنوان مثال حافظ، مولوی، سعدی) برای پاسخ‌دهی سریع به سؤالات تطبیقی.
• فلوچارت تشخیص سبک: ترسیم مراحل تشخیص سبک یک متن ناشناخته (بررسی واژگان، لحن، ساختار جمله، و درون‌مایه‌ها).

۷. چک‌لیست نهایی آمادگی:

• توانایی تشخیص و تحلیل دقیق آرایه‌های ادبی در بیت‌های دشوار و نادر.
• تسلط بر مباحث اختلافی دستور زبان که در منابع مختلف تفاسیر متفاوتی دارند.