گفت‌وگومداری و چندصدایی در رمان جزیرة سرگردانی اثر سیمین دانشور

چکیده
    میخاییل باختین در پاره‌ای از انگاره‌های نظری خود در باب متن ادبی، «گفت‌وگومداری» را به‌ مثابة «هم‌کنشی متون»، مهمترین ویژگی متن دانست و «چند صدایی» گفتمان را به عنوان مؤلفه‌ای نوین در رمان مطرح کرد. از آن پس، بسیاری از اندیشمندان و نظریه‌پردازان مطالعات ادبی و فرهنگی، نظیر ژنت و کریستوا به‌ گسترش و تقریر این مبحث پرداختند و صورت‌بندی‌های مختلف و گاه پیچیده‌ای از آن ارایه کردند. به ‌هر روی، امروز می‌توان بعد «بینامتنی» را فصل مشترک پایداری میان تعابیر و تفاسیر متفاوت از گفت‌وگومداری باختین، بینامتنی کریستوا و ترامتنی ژنت به ‌حساب آورد و با تکیه بر این نظرات، تبیینی جامع‌نگر از مفاهیم «گفت‌وگومداری» و «چندصدایی» در یک متن ادبی ارایه داد. اگر در صدد کاربست نظریة گفت‌وگومداری باختینی در آثار ادبی معاصر ایران باشیم، آثار سیمین دانشور از معدود آفرینش‌های ادبیات داستانی معاصر ایران است که با پاسداشت گفت‌وگومداری و مصادیق و مدلولات آن، نظیر مناسبات بینامتنی و اشارات و ارجاعات چشمگیر، خصلت چندصدایی دارند. از این رو، ما در این نوشتار دو هدف کارکردی عمده را مطمح نظر قرار می‌دهیم. نخست؛ به ‌ارایة تبیینی مبسوط و تا حد ممکن جامع از آنچه که خصلت گفت‌وگومدار و چند صدایی یک متن ادبی نامیده می‌شود، می‌پردازیم و دوم؛ در پی پاسخ به‌ این پرسش برمی‌آییم که با تکیه بر چه مصادیق و مؤلفه‌هایی می‌توان رمان جزیرة سرگردانی اثر سیمین دانشور را واجد خصلت چندصدایی و گفت‌وگومداری دانست؟