واکنش گندم‌های تتراپلوئید پوشینه‌دار به تنش کمبود نیتروژن در مقایسه با گندم ماکارونی

چکیده
    این آزمایش به منظور بررسی تأثیر کمبود نیتروژن بر عملکرد، اجزای عملکرد و برخی خصوصیات فیزیولوژیک ژنوتیپ‌های گندم تتراپلویید در مزرعه به صورت کرت‌های خرد شده در قالب یک طرح بلوک کامل تصادفی به اجرا در‌آمد که در آن چهار سطح کود نیتروژن خالص (20، 80، 140 و 200 کیلوگرم در هکتار) به عنوان عامل اصلی و هشت ژنوتیپ گندم شامل گروه ژنوتیپ‌های ماکارونی (شوآ و استاگاتا) و گروه ژنوتیپ‌های گندم پوشینه‌دار (سینگرد، شهرکرد، جونقان، خویگان، زرنه، اوزون بلاغ) به عنوان عامل فرعی در سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج حاصل از بررسی تأثیر نیتروژن بر صفات مورد بررسی نشان داد که اثر کود نیتروژن بر شاخص سطح برگ، تعداد پنجه در مترمربع، عملکرد دانه و مقدار پروتئین دانه، معنی‌دار بود و بین ژنوتیپ‌ها نیز از لحاظ کلیه صفات به جز میزان کلروفیل b، عملکرد ماده خشک و پروتئین دانه تفاوت معنی‌داری مشاهده شد. اثر متقابل ژنوتیپ با مقدار نیتروژن برای صفات شاخص سطح برگ، کلروفیل a، b و کل، تعداد سنبله در مترمربع، تعداد دانه در سنبله و پروتئین دانه معنی‌دار بود. همچنین اثر متقابل گروه ژنوتیپ در نیتروژن برای شاخص سطح برگ، تعداد دانه در سنبله، عملکرد دانه و درصد پرتئین دانه معنی‌دار بود، که نشان‌دهنده اثر متفاوت مقادیر کود نیتروژن بر صفات هر یک از گروه‌های گندم زراعی و پوشینه‌دار است. بالاترین مقدار در صفات وزن هزار دانه (2/45 گرم)، تعداد دانه در سنبله (4/36) و عملکرد دانه (8/5028 کیلوگرم در هکتار) و شاخص برداشت (6/26درصد) به گروه ژنوتیپ‌های زراعی تعلق داشت. حداکثر مقدار کلروفیل کل (69/3 میلی‌گرم بر گرم وزن تر برگ)، تعداد سنبله در مترمربع (2/941) و درصد پروتئین دانه (16درصد) نیز به گروه ژنوتیپ‌های پوشینه‌دار تعلق داشت. با توجه به نتایج فوق چنین به نظر می‌رسد که ژنوتیپ‌های پوشینه‌دار تتراپلوئید تحمل بیشتری نسبت به ژنوتیپ‌های اصلاح شده در مقابل کمبود نیتروژن از خود نشان می‌دهند و می‌توان از این غلات قدیمی جهت کشت در مناطقی با فقر غذایی و تهیه محصولات متنوع غذایی نیز بهره گرفت.