واکنش وزن دانه گندم در موقعیت‌های مختلف مکانی سنبله و سنبلک به کاهش اندازه مبدأ

چکیده
    پژوهش‏ها در زمینهء دست ورزی روابط مبدأ-مقصد در گندم نتایج مشابهی در پی نداشته است و چنین استنتاج شده که عملکرد گندم می‏تواند محدودیت مبدأ، مقصد و یا هر دو را داشته باشد. در اغلب این مطالعات داده‌ها بر اساس میانگینی از کل دانه‏ ها ثبت شده که مانع از درک میزان حساسیت دانه ‏های واقع شده در قسمت‏های مختلف سنبله و سنبلک به قابلیت دسترسی به مواد فتوسنتزی است. در این آزمایش واکنش رشد و وزن نهایی دانه‏ ها در سه قسمت پایینی، وسطی و انتهایی سنبله به همراه واکنش وزن تک دانه در موقعیت ‏های مختلف سنبلک، به تعدیل روابط مبدأ-مقصد در طول دوره رشد دانه مورد مطالعه قرار گرفت. آزمایش به صورت گلدانی در گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران (کرج)، در سال زراعی 86-1385، انجام شد. تیمارها ترکیبی فاکتوریل متشکل از 7 رقم گندم نان (ارقام جدید و قدیم گندم از مناطق سرد، معتدل و گرم ایران) و 7 شدت حذف برگ (در دو مرحله: ساقه رفتن و 20 روز پس از گلدهی) بود، که بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. به طور کلی، تیمارهای حذف برگ باعث کاهش ‏معنی‏دار وزن ساقه اصلی نسبت به شاهد بدون حذف برگ گردید. به عبارت دیگر، کاهش قدرت مبدأ از طریق حذف برگ بهره برداری بیشتر گیاه از مواد ذخیره شده در ساقه‏ ها یا کاهش ذخیره مواد فتوسنتزی در ساقه را منجر شد. حذف برگ واکنش ‏معنی‏دار وزن دانه‏ ها را در هر سه قسمت انتهایی، میانی و پایینی سنبله در پی داشت که از این نظر دانه‏ های واقع شده در قسمت انتهایی سنبله واکنش محسوس تری نشان دادند. اثر متقابلی بین رقم و حذف برگ دیده نشد و واکنش ارقام مختلف به سطوح مختلف تیمار حذف برگ یکسان بود. در مقایسات گروهی اثر حذف برگ بر وزن دانه در قسمت‏های مختلف سنبله در ارقام قدیم و همچنین رقم دیم مورد استفاده در این بررسی ‏معنی‏دار نشد. در صورتی که ارقام جدید حداقل در یکی از قسمت‏های سنبله، به خصوص در قسمت انتهایی سنبله، کاهش ‏معنی‏دار وزن دانه را در واکنش به تیمار حذف برگ نشان دادند. وزن تک دانه تنها در موقعیت G3 سنبلک به تیمار حذف برگ واکنش نشان داد، که این واکنش تنها در شدیدترین سطوح کاهش مبدأ مشاهده شد.