نقش ریاضی‌ دانان در معماری به روایت متون دوره اسلامی

چکیده
نقش و سهم واقعی ریاضی‌دانان در فرایند تکوین معماری از زوایای تاریک و مورد اختلاف مطالعات علوم و معماری در دوره اسلامی است. با توسعه فعالیت‌های عمرانی و نیاز به علوم ریاضی در سده‌های نخست، ریاضی‌دانان به معماران و صنعت‌گران در برخی مسائل ریاضی مشاوره می‌دادند. ریاضی‌دانان افزون بر سرپرستی ساخت برخی بناهای حکومتی، واسطه کاربرد دقیق‌تر علوم ریاضی در گروهی از معماران و صنعت‌گران تا سده چهارم هجری شدند. از حدود سده پنجم هجری با ارتقای دانش ریاضیِ معماران و تقویت نقش محوری مهندسان معمار، سهم ریاضی‌دانان جز کاربرد حساب در ابنیه کاهش چشم‌گیر یافت. مقاله حاضر الگویی توصیفی از نقش ریاضی‌دانان و کاربرد دانش ریاضیِ ایشان در فرایند تکوین معماری از روزنه متون تاریخی سده‌های دوم تا یازدهم هجری عرضه می‌کند. الگویی که نشان می‌دهد ریاضی‌دانان با وجود مشارکت در حوزه‌هایی از شهرسازی، ساختارهای آبی، حساب ابنیه، و نجومِ معماری سده‌های نخست، در تمام این دوران نقش چندانی در طراحی معماری و نقوش تزیینی بناها نداشته‌اند.