ماهیت فیزیکی افلاک: بررسی مفهوم فلک در آثار هیئت

چکیده
تبیین فیزیکی گردش سیارات در آسمان و توضیح آنکه افلاک در کجای آسمان قرار دارند از پرسش‌های اصلی نجوم پیشینیان است. از جمله آثاری که در آن ها تلاش می‌شد تا به این پرسش پاسخ داده شود آثار هیئت دوران اسلامی است. نظر نویسندگان این آثار در این باره ریشه در دو نظریه دارد: نظریه ارسطو درباره «عنصر پنجم» و نظریه «منشورات» بطلمیوس. این عنصر مبدأ حرکت مستدیر است و بنا بر خاصیت عناصر حرکت آن همواره یکنواخت است. اما به نظر چنین نمی‌رسد و اجرام آسمانی در دوره‌های مختلف حرکات متفاوتی دارند، از این رو برای توضیح بساطت آن باید وجود عامل‌های محرک متعدد را پذیرفت و این موجد نظریه افلاک است. بطلمیوس نیز در توجیه نظامی که برای جهان آورده در الاقتصاص در باره محل افلاک و چگونگی گردش آن ها سخن گفته است. پرداختن دانشمندان مسلمان به این موضوعات در کتاب‌های هیئت نشانی از ادامه تلاش برای توضیح این موضوعات است. در این مقاله تلاش شده است با بررسی آرای ارسطو و بطلمیوس و فیلسوفان و منجمان مسلمان پاسخ‌های موجود در باره فلک، چیستی آن و چگونگی حرکت سیارات در آن، بررسی شود.