توزیع شکل‌های مختلف فسفر در برخی خاک‌های استان آذربایجان شرقی و رابطة آن با برخی ویژگی‌های خاک

چکیده
    شناخت شکل‌های مختلف فسفر در خاک برای ارزیابی وضعیت فسفر و نیز حاصلخیزی خاک و تغذیة گیاه اطلاعات مفیدی در اختیار می‌گذارد. برای اطلاع از چگونگی توزیع شکل‌های‌معدنی و آلی‌ فسفر تعیین همبستگی بین این شکل‌ها با ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک و ایجاد معادله‌هایی برای پیش‌بینی شکل‌های فسفر با بهره‌گیری از ویژگی‌های خاک در خاک‌های آهکی استان آذربایجان شرقی بیست نمونه خاک سطحی ‌از مناطق عمدة کشاورزی استان انتخاب و فسفر کل و قابل جذب و شکل‌های معدنی و آلی فسفر آن‌ها اندازه‌گیری شد. نتایج نشان داد فسفر کل خاک‌ها بین 534 و 4_/1061 میلی‌گرم بر کیلوگرم متغیر بود. به‌طور میانگین فسفر معدنی 79 درصد و فسفر آلی 21 درصد از فسفر کل خاک را تشکیل می‌داد. فسفات‌های کلسیم شکل غالب فسفر معدنی بودند. مقدار شکل‌های معدنی فسفر به‌ترتیب آپاتیت (Ca₁₀-P) > اکتاکلسیم فسفات (Ca₈-P) > فسفات آلومینیوم (Al-P) > فسفات آهن (Fe-P) > دی‌کلسیم فسفات (Ca₂-P) بود. مقدار شکل‌های آلی فسفر نیز به‌ترتیب فسفر آلی نسبتاً ناپایدار (MLOP) > فسفر آلی ناپایدار (LOP) > فسفر آلی پایدار (NLOP) بود. کربنات کلسیم معادل خاک با اکتاکلسیم فسفات و فسفات آهن، pH با اکتاکلسیم فسفات و فسفات آهن و فسفر قابل جذب، و درصد کربن آلی با فسفر آلی نسبتاً ناپایدار و پایدار همبستگی‌های معناداری نشان داد. مجموع فسفات‌های کلسیم و فسفر آلی کل رابطه‌ای معنادار با کربن آلی خاک داشت. همچنین همبستگی فسفر معدنی کل و مجموع انواع فسفات‌های کلسیم با کربنات کلسیم معادل معنادار بود. از میان شکل‌های معدنی و آلی فسفر، Ca₂-P بالاترین ضریب همبستگی را با فسفر قابل جذب داشت. بین شکل‌های مختلف فسفر همبستگی‌های معناداری مشاهده شد که احتمالاً بیانگر رابطه‌ای پویا بین آن‌ها در خاک است. تحلیل رگرسیونی چند‌گانه نشان داد درصد کربنات کلسیم معادل احتمالاً بر توزیع شکل‌های فسفر در خاک‌های بررسی‌شده مؤثر است.