تجزیه ژنتیکی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مرتبط با کیفیت دانه در ارقام برنج

چکیده
  به منظور مطالعه نوع عمل ژن‌ها و نحوه توارث صفات فیزیکی و شیمیایی مرتبط با کیفیت ظاهری و پخت دانه برنج، تجزیه میانگین نسل‌ها با استفاده از تلاقی دو رقم برنج ایرانی به نام‌های دیلمانی و سپیدرود با خصوصیات کیفی متفاوت انجام شد. بذرهای والدینی به همراه بذر نسل‌های F1، F2، BC1 و BC2 در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه کشت شد و دوازده صفت فیزیکی و شیمیایی شامل طول و عرض شلتوک، نسبت طول به عرض شلتوک، درصد برنج سالم و خرد، طول و عرض دانه سفید، نسبت طول به عرض دانه سفید، وزن صد دانه، مقدار آمیلوز، درجه حرارت ژلاتینی‌شدن و مقدار پروتئین مورد ارزیابی قرار گرفتند. براساس نتایج تجزیه میانگین نسل‌ها، برای کلیه صفات مورد مطالعه مدل افزایشی- غالبیت بهترین برازش را نشان داد و برای هیچ یک از صفات، اثرات متقابل بین مکانی (اپیستازی) معنی‌داری مشاهده نشد. برآورد درجه غالبیت ژن‌ها نیز نشان داد که صفات طول شلتوک و عرض دانه سفید تحت کنترل فوق غالبیت ژن‌ها، نسبت طول به عرض دانه و درجه حرارت ژلاتینی‌شدن تحت کنترل غالبیت کامل ژن‌ها و سایر صفات مورد مطالعه تحت کنترل غالبیت ناقص ژن‌ها قرار دارند. میانگین وراثت‌پذیری عمومی صفات از 39/0 برای عرض شلتوک تا 93/0 برای درجه حرارت ژلاتینی شدن دانه و میانگین وراثت‌پذیری خصوصی صفات از 32/0 برای عرض شلتوک تا 76/0 برای مقدار آمیلوز متغیر بود. در مجموع نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که برای اصلاح جمعیت حاصل از تلاقی ارقام دیلمانی و سپیدرود از نظر طول و عرض شلتوک، عرض دانه سفید، نسبت طول به عرض دانه سفید و درجه حرارت ژلاتینی‌شدن بهتر است از پدیده هتروزیس و تولید هیبرید استفاده شود، اما برای سایر صفات مورد مطالعه، ابتدا می‌توان با انتخاب نتاج برتر حاصل از این تلاقی در طی چندین نسل، سهم ژن‌های با اثرات افزایشی را افزایش داد و سپس با تلاقی لاین‌های برتر در نسل‌های بالاتر، از اثرات غالبیت ژن‌ها نیز استفاده نمود.