بـررسی تأثیر ارقـام مختلف بـرنج بر فـراسنجه‏ های جـدول زندگی و رشـد جمعیت زنبـورTrichogramma brassicae ، پـارازیتوئید تخم ساقه ‏خوار برنج Chilo suppressalis

چکیده
    در این تحقیق تأثیر ارقام مختلف برنج به‌عنوان حلقۀ اول زنجیرۀ غذایی بر فراسنجه های جدول زندگی و رشد جمعیت زنبور پارازیتوئید Trichogramma brassicaeبه‌عنوان حلقۀ سوم زنجیرۀ غذایی، بررسی شد. در این راستا، چهار رقم برنج رایج در استان مازندران شامل دو رقم زودرس طارم محلی و طارم هاشمی و دو رقم دیررس فجر و ندا به‌عنوان میزبان‏ ای کرم ساقه‏ خوار برنج انتخاب شدند. ساقه‌خوار برنج روی هر یک از ارقام ذکرشده دو نسل پرورش داده شد. تخم ‏های نسل دوم آفت داخل لوله‏ های آزمایش برای پارازیتیسم در معرض زنبور قرار داده شدند. براساس اطلاعات ثبت‌شده، مهم‏ترین فراسنجه‏ های جدول زندگی زنبور پارازیتوئید مورد بررسی شامل نرخ بقا (l_x)، بارآوری ویژۀ سنی (m_x)، احتمال بقا (p_x)، احتمال مرگ (d_x)، اختلاف بین نسبت بقا در دو سن متوالی (d_x) و امید به زندگی (e_x) و فراسنجه ‏های رشد جمعیت شامل نرخ خالص تولیدمثل (R₀)، نرخ ذاتی افزایش جمعیت r_m)) ، نرخ متناهی افزایش جمعیت (λ)، متوسط مدت زمان یک نسل(T) و مدت زمان لازم برای دو برابر شدن جمعیت (DT) برآورد شد. براساس نتایج به‏دست‌آمده مشخص شد، کلیۀ فراسنجه ‏های جدول زندگی و رشد جمعیت زنبور پارازیتوئید در حلقۀ سوم غذایی در اثر تغییر رقم برنج در حلقۀ اول غذایی تغییر کرد و تفاوت معنادار آماری داشت. بررسی برآوردهای انجام‌گرفته برای مقادیر فراسنجه ‏های یادشده نشان داد فراسنجه‏های جدول زندگی و رشد جمعیت زنبور T. brassicae روی ساقه‏ خوارانی که از ارقام دیررس تغذیه کرده بودند، نسبت به ارقام زودرس در وضعیت مطلوب‏تری بودند. بیشترین مقدار امید به زندگی در اولین روز ظهور زنبور بالغ مربوط به رقم دیررس ندا با مقدار عددی 14/3 و کمترین مقدار در همان سن مربوط به رقم زودرس طارم محلی 69/2 بود. به همین ترتیب بیشترین مقدار نرخ ذاتی رشد جمعیت نیز 452/0 عدد نتاج ماده / ماده / روز بود. این مقدار مربوط به زنبورهایی بود که تخم‏های ساقه‏ خواران مورد استفاده برای پارازیتیسم آنها، دورۀ رشد و نمو خود را در نسل قبل روی رقم دیررس فجر سپری کرده بودند. کمترین مقدار فراسنجۀ یادشده در رقم زودرس فجر با مقدار عددی 442/0 عدد نتاج ماده / ماده / روز بود. بر این اساس مشخص شد تغییر ارقام گیاهی در حلقۀ اول غذایی می‏تواند فراسنجه‏های مهم زیستی و جمعیتی موجودات زندۀ حلقۀ سوم غذایی را به‌طور مشخص متأثر سازد.