بررسی مشکلات مدیریت پایدار مراتع حوزه‏های آبخیز از دیدگاه بهره‏برداران (مطالعة موردی: مراتع ییلاقی دماوند شهرستان آمل)

چکیده
   مدیریت پایدار مراتع در اغلب حوزه‏های آبخیز یا محدوده‏های عرفی با ساختار نظام‏های بهره‏برداری ارتباط دارد. در این تحقیق سعی شده است مشکلات مدیریت پایدار مراتع، از دیدگاه بهره‏برداران و ‏حوزه‏نشینان، در منطقة ییلاقی دماوند شهرستان آمل ارزیابی شود. بدین منظور، پانزده محدودة عرفی با سه شیوة بهره‌برداری ـ مشاعی، شورایی، و افرازی ـ انتخاب شد و، با توجه به اهداف و فرضیات تحقیق، 88 پرسشنامه، از طریق مصاحبة مستقیم با بهره‏برداران منطقه، تکمیل شد. جهت بررسی و ارزیابی مشکلات مدیریت پایدار مراتع در حوزه‏های آبخیز، با محوریت تأثیر ساختار نظام‏های بهره‏برداری، نُه شاخص انتخاب شد و با طیف پنج‌گزینه‏ای لیکرت، از دیدگاه بهره‏برداران، سنجش شد. یافتـه‏های پژوهـش نشـان داد نوع حقوق عرفی بهره‏برداران بر مشکلات مدیریت پایدار مراتع اثر معنی‏داری در سطح اطمینان 99 درصد داشت. مقایسة میانگین‌ها نیز نشان داد در شیوة بهره‌برداریِ افرازی مشکلات مدیریت پایدار به طور معنی‌داری کمتر از شیوه‌های بهره‌برداری شورایی و مشاعی است. نتایج نشان می‏دهد با رتبه‏بندی شاخص‏های مشکلات مدیریت پایدار حوزه‏های آبخیز، مدت توقف همراه با چرای مفرط دام با میانگین رتبه‏ای 23_/9 و تعداد دام بیش از حد با میانگین رتبه‏ای 01_/8، به‌ترتیب، تأثیر بیشتری، نسبت به سایر شاخص‏ها، بر مدیریت پایدار حوزه‏های آبخیز دارند. همچنین، با استفاده از آزمون کروسکال والیس هر یک از شاخص‏های محدودکنندة مدیریت پایدار مراتع در نظـام‏های بهره‏برداری، جداگانه، مقایسه و ارزیابی شد. جهت کاهش مشکلات مدیریت پایدار در حوزه‏های آبخیز، توصیه مـی‏شود پیش از اجرای پروژه‌های اصلاحی و احیایی، مدیران و کارشناسانْ به شناخت دقیق نظام‌ها، حقوق عرفی، و مطالبات بهر‌ه‌‏برداران و ‏حوزه‏نشینان همت گمارند.