بررسی عملکرد سامانة زهکشی بدون پوشش در کنترل سطح ایستابی در مقایسه با پوشش رایج معدنی در اراضی دشت شادگان

چکیده
   امروزه در پروژه‌های زهکشی در دست اجرای کشور و به‌خصوص در خوزستان بخش قابل توجهی از هزینه‌های اجرایی به تهیة پوشش معدنی (شن و ماسه) اطراف لوله‌های زهکش زیرزمینی اختصاص می‌یابد. از سویی، با توجه به خصوصیات خاک برخی مناطق و بر اساس توصیه‌های فنی، زهکشی بدون پوشش نیز ممکن است به‌منزلة یک گزینه مد نظر قرار گیرد. به همین منظور، در پژوهش حاضر، که یکی از تجربه‌های نخستین در مقیاس واقعی در ایران است، در مزرعه‌ای آزمایشی با مساحت تقریبی 20 هکتار زیر کشت گندم، در اراضی دشت شادگان واقع در استان خوزستان، علاوه بر زهکشی با پوشش رایج شن و ماسه‌ای، زهکشی بدون استفاده از مواد پوششی، با توجه به ویژگی‌های خاک منطقه، انجام شد. هر واحد آزمون پنج خط زهکش (لترال) داشت با فواصل 50 متر، عمق کارگذاری متوسط 7_/1 متر، و طول تقریبی 220 متر. به‌‌منظور بررسی وضعیت سطح ایستابی، در راستای عمود بر زهکش، وسط لترال میانی هر واحد به فواصل 0_/5 و 2_/5 و 5 و 10 و 25 متر از لولة زهکش، پیزومترهایی تا عمق 2 متری خاک کار گذاشته شد و لترال میانی به منهول تجهیز شد. همچنین، در 30 متر از ابتدا و انتهای این زهکش دو پیزومتر در فواصل 0_/5 و 2_/5 متری نصب شد. زهکشی رایج در دو واحد آزمایشی و زهکشی بدون پوشش در نتیجة ممانعت زارعان محلی از اجرای سامانه بدون کاربرد شن و ماسه فقط در یک واحد آزمایشی اجرا شد. اما داده‌های لازم در این واحد از سه زهکش میانی و در پوشش رایج از زهکش میانی برداشت شد. بررسی مقادیر عمق سطح ایستابی عملکرد قابل قبول زهکش‌های بدون پوشش و عملکرد مناسب زهکش‌های دارای پوشش شن و ماسه را در کنترل سطح ایستابی و در طول یک فصل زراعی نشان داد. محاسبة مقادیر شاخص عمق نسبی آب زیرزمینی (RGWD) نیز عملکرد قابل قبول سامانة زهکشی بدون پوشش در اراضی دشت شادگان را در طول مدت اجرای این پژوهش و بدون خروج رسوب قابل توجه تأیید کرد. بنابراین، در صورت عملکرد مناسب سامانة زهکشی بدون پوشش در میان‌مدت و درازمدت، می‌توان آن را به‌عنوان گزینه‌ای در پروژه‌های زهکشی زیرزمینی و در اراضی دارای شرایط مشابه شادگان مطرح کرد.