ارزیابی صفات مورفولوژیک مارچوبه خوراکی (Asparagus officinalis L.) وحشی بومی ایران

چکیده
    مارچوبه خوراکی (L. (Asparagus officinalis یک سبزی قدیمی بومی اروپا، آسیا و آفریقا می‌باشد. منبع ژنتیکی مارچوبه در ایران محدود است و تنها تعداد بسیار کمی بوته مارچوبه خوراکی در کوههای شهرستان طالقان پیدا شده‌اند. به منظور ارزیابی صفات مورفولوژیک این سبزی ارزشمند‌، 58 بوته درون توده طالقان مطالعه و با رقم مری واشینگتن مقایسه گردید. نتایج نشان داد که میانگین بعضی صفات مورد ارزیابی از جمله ارتفاع بوته، تعداد شاخه درجه یک، قطر ساقه اصلی، طول شاخه درجه یک و تعداد فلس تا محل اولین انشعاب پانیکولی به ترتیب 81/133 سانتی‌متر، 38/38، 3/5 میلی‌متر، 6/39 سانتی‌متر و 78/14 بودند. ژنوتیپ‌های مورد بررسی 97/68 درصد نر و 03/31 درصد ماده بودند. میانگین طول اسپیر (3/6%)، قطر اسپیر (4/30%) و وزن تر اسپیر (2/52%) در ژنوتیپ‌های وحشی مارچوبه از رقم مری‌واشینگتن کمتر بودند. در گیاهان مورد بررسی گل‌‌ها از نیمه دوم اردیبهشت تا نیمه اول خرداد ظاهر و در اواسط تیر‌ میوه‌های سبز‌رنگ تشکیل شدند. تعداد بذر در میوه‌های حبه رسیده قرمز که در اواسط شهریور جمع‌آوری گردیدند، از چهار تا شش عدد در میان گیاهان مورد بررسی متغیر بود. ضرایب همبستگی ساده بین صفات اندازه‌گیری شده نشان داد که قطر اسپیر با طول فلس‌های روی اسپیر بالاترین همبستگی مثبت را در سطح 99 درصد داشتند. در تجزیه عامل‌ها، صفات در چهار عامل اصلی قرار گرفتند که دو عامل اول 74/44 درصد از واریانس کل را توجیه کردند و نه صفت را شامل شدند. همچنین ژنوتیپ‌های مورد بررسی در تجزیه خوشه‌ای به پنج گروه تقسیم شدند و گروه سوم که همگی جنسیت نر داشتند، از لحاظ میانگین کلیه صفات اندازه‌گیری شده، بالاتر از میانگین کل قرار گرفتند. نتایج این تحقیق نشان داد که ژنوتیپ‌های مارچوبه وحشی از تنوع قابل توجهی برخوردار بودند و این منطقه می‌تواند به عنوان یکی از رویشگاه‌های طبیعی مارچوبه خوراکی معرفی شود و لازم است که تنها منبع ژنتیکی این گیاه ارزشمند حفظ گردد.