طرح خدمت پزشکی عبارتی است که دانشجویان رشته پزشکی آن را با عنوان سربازی اجباری یاد می کنند، عبارتی که وزیر بهداشت نیز در بخشی از صحبت‌های خود به آن اشاره کرده بود و چاره‌اندیشی جهت تغییر شرایط موجود را از مسائلی دانست که باید به آن توجه شود. به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) طرح خدمت نیروی انسانی پزشکی و پیراپزشکی از ابتدای انقلاب و به منظور بهبود نحوه توزیع نیروهای درمانی و ارتقای سطح سلامت در کشور اجرا شد که پس از گذشت سالها بارها تغییر کرده و اصلاح شد و اجرای آن تا امروز ادامه پیدا کرد. این طرح با وجود دستاوردهای انکار ناپذیری که در بهبود وضعیت دسترسی به خدمات درمانی به ویژه در زمینه خدمات پزشکان عمومی در مناطق محروم ایفا کرده است بارها مورد انتقاد و یا اعتراض جامعه پزشکی و یا دانشجویان این رشته واقع شده است. بررسی طرح خدمت پزشکی امری پیچیده و داراری ابعاد مختلف و به هم پیوسته‌ایست که در این بررسی باید توجه داشت که علاوه بر انتقاداتی که به این طرح وارد می شود، جنبه‌های مثبتی نیز در آن دیده‌می‌شود که حفظ این جنبه‌های مثبت تنها از طریق ادامه اجرای چنین طرحی در شرایط فعلی امکان پذیر است. برخی از موافقان طرح خدمت اجباری پزشکان به اثرات آن طی بیش از سی سال اجرای این طرح در افزایش رفاه اجتماعی و بهبود وضعیت سلامت در مناطق محروم و شهرهای کوچک اشاره می کنند و با این استدالال طرح خدمت پزشکی را طرحی موفق ارزیابی می‌کنند. این کارشناسان علاوه بر نقش طرح خدمت پزشکی جهت ارتقا سطح نظام سلامت، تاثیرات مثبت آن را در زمینه آموزش پزشکی پررنگ می‌بینند. به گفته این کارشناسان دانشجویان پس از ورود به مناطق محروم با برخی کیس‌های درمانی روبرو می‌شوند که در شهرهای بزرگ چنین بیماری‌هایی کمتر دیده می‌شود و در کنار آن تعدد بیماران در این مناطق نیز باعث می‌شود به مراتب نیاز بیشتری به پزشک احساس شود. از سوی دیگر برخی کارشناس نیز در جبهه دانشجویانی قرار می‌گیرند که از طرفی اجرای طرح پزشکی را با مقایسه دانشجویان پزشکی و دانشجویان غیر پزشکی که مشمول هیچ طرح مشابهی نمی‌شوند عادلانه نمی‌بینند و از سوی دیگر به دلیل کمبود امکانات بیمارستانی در شهرستان‌ها کارآمدی این طرح را نیز زیر سوال می‌برند. ایسنا به بهانه تصمیم وزارت بهداشت دولتیازدهم برای بازنگری طرح خدمت پزشکی، به بررسی ابعاد طرح نیروی انسانی پرداخت و در این باره نظر کارشناسان امر را بررسی کرد. دکتر رییس کرمی، یکی از اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با خبرنگار «دانشگاهی» خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) طرح خدمت پزشکی را جهت کاهش مشکلات درمانی ساکنان مناطق دورافتاده و محروم به مثابه یک مسکن موقتی دانشت و در این باره اظهار کرد: هدف اصلی از گذراندن طرح صرفا انجام کار درمانی منطقه نیست؛ بلکه مدیریت سلامت منطقه است با این حال به دلیل انگیزه کم دانشجویان و کمبود امکانات بیمارستانی در این مناطق طرح هرگز در دستیابی به این هدف موفق عمل نکرده‌است. دکتر عمادی، معاون آموزش پزشکی عمومی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز درباره چالش‌های این طرح با ارزیابی عملکرد آن به ایسنا گفت: یکی از مشکلاتی که در اجرای طرح پزشکی مطرح می‌شود، کمبود امکانات پزشکی جهت ارائه مناسب خدمت در مناطق محروم است زیرا پس از آنکه یک پزشک جهت ارائه خدمت وارد منطقه محروم می‌شود به دلیل کمبود امکانات لازم در این مناطق انگیزه‌اش را از دست می‌دهد و این امر یکی از دلایلی است که باعث می‌شود پزشکان از اجرای این طرح ناراضی باشند. تبعیض آمیز بودن طرح خدمت پزشکی برای دانشجویان این رشته در مقابل دانشجویان رشته‌های غیر پزشکی نیز از نکاتی بود که علاوه بر عمادی بسیاری از کارشناسان دیگر نیز به آن اشاره می‌کنند و به گفته آنها در حالی که ممکن است کشور به مهندسان و یا عالمان علوم انسانی نیز احتیاج داشته باشد طرح خدمت تنها در مورد دانشجویان پزشکی اجرا می‌شود. "نیاز مردم به سلامت نسبت به سایر خواسته‌های آنان اولویت دارد." این دلیلی است که از ابتدای انقلاب و با توجه به شرایط ناعادلانه توزیع پزشک در کشور باعث شد طرح ارائه خدمت در مناطق محروم تنها شامل دانشجویان پزشکی شود و شاید بیان چنین دلیلی منطقی‌تر از"جبران خدمات رایگان آموزشی" باشد که با ارائه چندین مثال نقض مانند اجبار دانشجویان دانشگاه‌های آزاد به انجام این طرح و شرایط مشابه دانشجویان در سایر رشته های غیر پزشکی قابل رد است. اگر به گفته دکتر رییس کرمی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران هدف از اجرای طرح خدمت پزشکی در ابتدا مدیریت سلامت منطقه بود پس از گذشت بیش از سی سال از اجرا این طرح وقت آن رسیده است که بررسی شود طرح خدمت پزشکی تا کنون چه میزان در نیل به این هدف موفق عمل کرده است؟ دکتر عامری، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز درباره میزان موفقیت طرح خدمات پزشکی در عمل اظهار کرد: با توجه به اینکه اجرای این طرح با انجام کارکارشناسی و بررسی مناطق محروم صورت گرفته است و از سوی دیگر ایران از پیشگامان در امر ادغام دو بخش آموزش و درمان است مقایسه اجرای طرح خدمت پزشکی با شرایط آموزشی سایر کشورها کار درستی نیست. به گفته وی با توجه به نحوه تقسیم نیروهای پزشکی در کشور برخی از مناطق دور افتاده از وجود پزشکان متخصص بی بهره‌اند که اجرای طرح خدمت پزشکی باعث حل بخشی از این مشکل می‌شود. عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در ادامه درباره نحوه توزیع نیروهای پزشکی، خاطر نشان کرد: با وجود آنکه در استانی مانند تهران متخصصان تمام رشته‌های علوم پزشکی وجود دارند؛ اما در بسیاری از مناطق محروم حضور یک پزشک عمومی نیز مغتنم است. درباره بهبود شرایط بهداشتی و درمانی در مناطق دورافتاده بسیاری از کارشناسان بر کارآمد بودن طرح خدمات پزشکی توافق دارند اما از سوی دیگر برخی از استادان نیز این انتقاد را بر طرح خدمت پزشکی وارد می‌دانند که نحوه اجرای آن با توجه به گذشت زمان، پیشرفت امکانات پزشکی و تغییر شرایط بهداشتی در روستا ها و ناطق کمتر توسعه یافته تغییری نکرده است. "بازبینی و تغییر" یا "حذف و جایگزینی" طرح ارائه خدمات پزشکی در مناطق محروم و دورافتاده از مباحث داغ جامعه پزشکی است که آینده‌ای متفاوت را برای نسل آینده پزشکی در نظر دارند. "حذف طرح در شرایط فعلی غیرممکن است" دکتر عامری با محسوس دانستن نیاز کشور به نیروی پزشکی طرح خدمت پزشکی، در این باره اظهار کرد: با توجه به نیاز مردم و کشور به این نیروی پزشکی حذف آن در حال حاضر امر صحیحی نیست. درعین حال نباید در بررسی نحوه اجرای طرح خدمت پزشکی تعبیر ظاهری صورت گیرد؛ چرا که کشور به این توزیع نیروهای پزشکی عادلانه نیازمند است. طاهره چنگیز، دبیر شورای پزشکی عمومی نیز لزوم پیش‌بینی یک منبع مالی پایدار جهت اجرای طرح جایگزین را لازمه حذف طرح خدمت پزشکی دانست و خاطر نشان کرد: در صورتیکه این منابع مالی وجود نداشته باشد ممکن است در سالهای اولیه اجرای طرح جایگزین منابع مالی آن تامین شود اما با ادامه اجرای آن این منابع تمام شده و با توجه به عدم اجرای طرح خدمت در این صورت تامین سلامت مناطق محرووم با مشکل مواجه می‌شود. "یک رویکرد مثبت به طرح خدمت پزشکی" اما آنچنان که گفته شد تمام نظرات و نگاه‌ها به طرح خدمت پزشکی نگاه های منتقدانه و از زاویه منفی نبوده است و تمامی کارشناسان و حتی دانشجویان زیادی نیز بر این عقیده‌اند که طرح خدمت پزشکی در مناطق دوردست از جهاتی نیز دارای نقاط مثبت بسیاریست که در صورت ایجاد تغییر و یا جایگزینی آن با طرح دیگری لازم است این نقاط مثبت حفظ و پررنگ‌تر شود. امکان آموزش و مواجهه با بیماری‌های مختلف کیس‌های درمانی نادر از موهبت‌های طرح خدمت پزشکی برای دانشجویانی است که شاید در شهرهای بزرگ فرصت چندانی برای یادگیری و به کاربردن مهارت های عملی خود روی بیمارارن را به دست نیاورند. از سوی دیگر با توجه به مشکل کمبود پزشک در مناطق محروم و ازدحام پزشکان متخصص در شهرهای بزرگی مانند تهران استقبال عمومی از پزشکان در این مناطق بیشتر است و تعداد بیماران بیشتری را در آینده شغلی خود خواند داشت. "لزوم بهبود امکانات و شرایط حضور وپزشکان در مناطق محروم" به گفته کارشناسان طرح ارائه خدمات پزشکی در مناطق محروم با وجود تمام مزیت هایی که برای نظام سلامت کشور در بر دارد به دلیل نبود شرایط و امکانات مناسب درمانی باعث می‌شود پزشکان نه تنها نتوانند به خوبی از تخصص‌ها و مهارت‌هایشان در این منطقه استفاده کنند بلکه باعث دلزدگی و در پی آن "فرار" پزشکان پس از اتمام زمان طرح از این مناطق می‌شود. "بررسی و تغییر شرایط طرح طی ده سال آینده" دکتر میر محسن ضیایی ، معاون آموزشی وزیر بهداشت در گفت‌وگو با ایسنا با درنظر گرفتن این دونکته که اجباری بودن طرح خدمت پزشکی طی سالها باعث نارضایتی دانشجویان شده است و از طرف دیگر مناطق محروم نیز نیازمند این خدمات درمانی‌اند و هر پزشکی به سادگی حاضر به ارائه خدمت در مناطق دوردست نمی‌شود بررسی و اصلاح طرح خدمت پزشکی در یک بازه زمانی ده ساله را پیش‌بینی کرد و گفت: اجرای طرح بومی‌گزینی 30 درصدی، اعمال تغییراتی در تعرفه‌های پزشکی مناطق محروم، در نظر گرفتن پرداختی ثابت به پزشکان این مناطق و همچنین ایجاد توسعه و رفاه بیشتر در مناطق کمتر برخوردار به شکل کلان از سوی دولت از الزامات تغییر این طرح است به طوری که پس از انجام این مراحل طرح خدمت پزشکی یک طرح اختیاری می‌شود. شاید در نظر گرفتن یک بازه زمانی ده ساله کمی طولانی به نظر برسد اما با این حال در نظر گرفتن منابع مالی مورد نیاز ایجاد تغییرات کلان در وضعیت معاش مناطق دورافتاده نیازمند چنین فرصتی است . از طرف دیگر در بازبینی طرح خدمت پزشکی باید به مزایایی که این طرح در افزایش سطح سلامت و توزیع عادلانه نیروی درمانی در کشور و همچنین مزایایی که برای دانشجویان و آینده شغلی آنها دارد، نیز توجه کرد و در صورت اعمال هر گونه تغییری در طرح خدمت پزشکی علاوه بر حفظ این مزایا باید نقش آنان را پررنگ‌تر کرد.
