رییس مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی وزارت بهداشت با اشاره به گستردگی خدمات ارائه شده در زمینه آموزش علوم پزشکی در سالهای اخیر، گفت: چالشهای زیادی همچنان در این حوزه وجود دارد، اما مطرح کردن چالشها و انتقادات راه حل نهایی نیست، بلکه باید پیشنهاداتی در جهت حل مسائل مطرح شود.
نادر ممتازمنش در گفتوگو با خبرنگار دانشگاهی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، با بیان اینکه آموزش علوم پزشکی امری چند جانبه و دارای پارامترهای مختلف است، اظهارکرد: برای افزایش کیفیت آموزش پزشکی باید تمام جنبهها و پارامترهای موثر در این حوزه بررسی شود.
وی با تاکید بر لزوم برنامهریزیهای دقیق در حوزه آموزش به منظور ارتقای کیفیت آموزش پزشکی، گفت: این برنامه باید متناسب با اولویتها و نیازهای جامعه تنظیم شود تا بتواند پاسخگوی نیازهای مردم باشد.
ممتازمنش با اشاره به نحوه پذیرش، توانمندسازی و ایجاد انگیزه در دانشجویان به عنوان فاکتورهای مهم در افزایش کیفیت در آموزش پزشکی، تصریح کرد: به عنوان مثال در حال حاضر نحوه پذیرش دانشجو فقط به یک آزمون ورودی کنکور محدود شده است که در آن تنها دانش نظری دانشجویان سنجیده میشوند، در حالیکه در حوزه علوم پزشکی مسائل دیگری وجود دارد که از اهمیت بالایی برخوردار است و باید در ارزیابیها مدنظر قرار گیرد.
رییس ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺕ ﻭ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺁﻣﻮﺯﺵ علوم پزشکی در خصوص جذب اعضای هیات علمی در دانشگاهها، اظهارکرد: در این زمینه نحوه گزینش و شاخصهایی که برای ارتقای اعضای هیات علمی تعیین میشود مسئله مهمی است، به عنوان مثال اگر برای ارتقای اعضای هیات علمی توجه بیش از حدی به مقالات پژوهشی شود و راهکاری برای ارزشیابی فعالیتهای آموزشی اعضای هیات علمی وجود نداشته باشد، ناخودآگاه اساتید تشویق میشوند وقت بیشتری برای پژوهش قرار دهند و کمتر به آموزش توجه کنند.
ممتازمنش با اشاره به فعالیتهای حوزه معاونت آموزشی وزارت بهداشت و مرکز مطالعات ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺁﻣﻮﺯﺵ علوم ﭘﺰﺷﮑﯽ، تصریح کرد: در حوزه معاونت آموزشی هر چند سال یک بار برنامههای آموزشی با مشارکت اساتید بر اساس مستندات بررسی میشود و نیازهای جامعه و حوزه سلامت تعیین و بر اساس آنها تغییراتی در برنامه آموزشی ایجاد میشود.
وی ادامه داد: نکته مهمی که در مرکز مطالعات مورد توجه و تایید بوده بحث پاسخگویی به نیازهای جامعه است که در این زمینه از چند سال پیش تاسیس مراکز بهداشتی درمانی را مدنظر قرار دادهایم، با این ایده که فارغالتحصیلان رشتههای پزشکی علاوه بر یادگیری مهارتهای درمان، باید مهارتهایی را نیز در عرصه ارائه خدمت به عنوان صف اول ارائه خدمت داشته باشند تا توانایی کامل برای فعالیت در این مراکز را کسب کنند.
رییس ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺕ ﻭ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﭘﺰﺷکی با اشاره به اینکه ارائه خدمت راهی جز آموزش دانشجویان در این مراکز بهداشتی و درمانی ندارد، گفت: در حال حاضر برخی از دانشگاههای مراکز بسیار خوبی در این زمینه ایجاد کردهاند که دانشجویان در این مراکز با مهارتهایی که باید در آینده بکار گیرند از نزدیک آشنا میشوند و حتی در برخی از دانشگاهها این مراکز تبدیل به مراکزی که باید خدمات سرپایی ارائه کنند شدهاند.
وی ادامه داد: در گذشته یکی از چالشهای مطرح در حوزه علوم پزشکی این بود که بیشتر مسائل آموزش در بسترهای بیمارستانها و در بخشهای بستری صورت میگرفت در صورتی که وقتی دانشجویان فارغالتحصیل میشوند عمده خدمات خود را باید در حوزه سرپایی و در کلینیکها، درمانگاهها و مطبها ارائه کند.
وی افزود: در سالهای اخیر علاوه بر اینکه تاکید این بوده که درمانگاههای بیمارستانها در این زمینه تقویت شوند و از بسترها و تکنیکهای ویژه استفاده کنند در برخی دانشگاهها مانند دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درمانگاههایی فعال شده که دانشجویان در آنجا با خدمات سرپایی که باید به بیماران ارائه شود آشنا میشوند.
ممتازمنش اظهارکرد: در حوزه اعضای هیات علمی یکی از اقدامات مهم مرکز مطالعات ارائه دورههایی برای توانمندسازی، رشد و بالندگی علمی اعضای هیات علمی بوده است که به طور مرتب در این زمینه کارگاههای در برگزار میشود و نرم افزارهای بیشتری تهیه و در اختیار اعضای هیات علمی قرار میگیرد.
وی در خصوص ارتقای دانش اعضای هیات علمی، گفت: در حال حاضر دورههای ویژه توانمندسازی اعضای هیات علمی به صورت یک ماهه و سه ماهه برگزار میشود به طوری که اعضای هیات علمی جدید الورود تا این دورهها را طی نکنند فعالیت خود را شروع نمیکنند و در برخی دانشگاه ها این دورهها برای همه اعضای هیات علمی برگزار میشود.
ممتازمنش همچنین به ارائه رشته آموزش پزشکی در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاههایی مانند دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، شهید بهشتی، کرمان، تبریز، اصفهان، شیراز، مشهد اشاره کرد و گفت: علاوه بر متقاضیان حوزههای دیگر برای تحصیل در این رشته، اعضای هیات علمی دانشگاههای علوم پزشکی نیز استقبال زیادی از ادامه تحصیل در رشته آموزش پزشکی می کنند.
رییس ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺕ ﻭ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﭘﺰﺷکی با اشاره به راهاندازی مقطع Phd آموزش پزشکی در دانشگاههای علوم پزشکی تهران، شهید بهشتی و اصفهان در سالهای اخیر، گفت: در واقع بسترهای بسیار خوبی برای توانمندسازی اعضای هیات علمی در حوزه آموزش پزشکی و ارائه بهتر آموزش پزشکی فراهم شده است.
ممتازمنش محیط آموزش را از جنبههای تاثیر گذار در حوزه آموزش علوم پزشکی دانست و تاکید کرد: علاوه بر فعالیتهایی که در حوزه مراکز بهداشتی و درمان انجام شده است، در حوزه تقویت مراکز مهارتهای بالینی دانشگاهها نیز فعالیتهای بسیار خوبی انجام شده، به طوری که در گذشته دانشجو باید برخی فعالیتها را بر روی بیمار انجام میداد، اما هم اکنون تا دانشجویان برخی کارها را در مرکز مهارتها روی مولاژها و مانکنها انجام ندهند و مهارتهای کافی را کسب نکنند، اجازه ندارند با بیمار کار کنند که در این زمینه در سالهای اخیر مرکز مهارت بسیار خوبی تاسیس شده که در خاورمیانه رتبه اول را دارد.
وی با تاکید بر توجه به ارتقا کیفی منابع درسی در سالهای اخیر، تصریح کرد: استفاده از منابع داخلی به عنوان منبع درسی یکی از مسائل مورد تاکید در سالهای گذشته بوده است، زیرا دانشجویانی که در آینده میخواهند در جامعه ارائه خدمت سلامت کنند باید با اپیدمیولوژی، بیماریها و نیازهای کشور خود آشنا شوند و نه اینکه صرفا منابع آمریکایی و اروپایی را مطالعه کنند.
رییس ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺕ ﻭ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺁﻣﻮﺯﺵ علوم ﭘﺰﺷکی با اشاره به تدوین کتابهایی در سطح پزشک عمومی و تخصصهای مختلف بر اساس منابع درسی داخلی، گفت: هم اکنون مرکز مطالعات توسعه منابع درسی بومی راهاندازی شده و طرحی را با مشارکت معاونت علمی و فناوری رییس جمهوری آغاز کرده که از اندیشمندان برای تدوین منابع علمی داخلی دعوت میکند و هم اکنون تنها باید یک بودجهای به آن تعلق گیرد تا این طرح انجام شود.
وی با اشاره به برخی کمبودها از نظر تجهیزات در برخی از استانها، اظهارکرد: هم اکنون منابع و نرم افزارها و تجهیزات چند رسانهای که دانشجویان بخواهند از آن استفاده کنند در برخی دانشگاهها مثل دانشگاه علوم پزشکی کرمان وجود ندارد، البته در رشته آناتومی کارهای خوبی انجام شده است که موجب می شود دانشجویان با مطالب علمی درسی خود بیشتر آشنا شوند.
اعتباربخشی مراکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی
ممتازمنش افزود: در خصوص ارزشیابی برنامه در چند سال اخیر، ارزشیابی درونی توسط EDCها در بخشها و قسمتهای آموزشی مرتبا انجام شده است و برای ارزشیابی بیرونی نیز اعتبار بخشی در حال انجام است.
وی با اشاره به لزوم ایجاد رقابت در حوزه آموزش علوم پزشکی اظهارکرد: در حال حاضر 6 سال پیاپی است که جشنواره شهید مطهری در دو سطح دانشگاهها و وزارت بهداشت در هفته معلم برای معرفی فرآیندهایی برتر و موثر در ارتقای کیفی آموزش برگزار می شود.
رییس ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺕ ﻭ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺁﻣﻮﺯﺵ ﭘﺰﺷکی همچنین به فعالیتهای وزارت بهداشت در خصوص انتشار مجلات آموزش علوم پزشکی اشاره کرد و گفت: هم اکنون هفت دانشگاه، هفت مجله آموزش پزشکی دارند که این مجلات به صورت تخصصی در آموزش علوم پزشکی منتشر میشود که برخی از آنها به زبان نگلیسی است و البته تعدادی مجله نیز در حال اضافه شدن به این مجموعه هستند و به طور کلی این مجلات حاوی مقالاتی که در جهت توسعه کیفی آموزش موثر است.
ممتازمنش با بیان اینکه موضوع دیگری که در حوزه پزشکی عمومی در سالهای اخیر مطرح شده بحث اصلاحات برنامه آموزش پزشکی عمومی است، گفت: در بحث تلفیق تعدادی از دانشگاهها وارد دوره اصلاحات شدند و تغییرات در برنامه درسی خود دادند که بتوانند از تلفیق دورههای بالینی و علوم پایه یک زمینه موثرتری را برای آموزش بهتر و ارتقای کیفی آموزش در دانشکدههای پزشکی فراهم کنند.
وی با اشاره به اجرای طرح رتبهبندی دانشگاهها در سال گذشته تحت عنوان طرح "راد"، خاطرنشان کرد: اگرچه نتایج این طرح به دلایلی به طور رسمی اعلام نشد، اما انجام آن با دخالت صاحب نظران که با دقت کامل برخی معیارها را برای سنجش و رتبه بندی فرایندهای آموزشی به خصوص در دانشگاهها طراحی کردند، بسیار موثر بود و بازخوردهای بسیار خوبی را از دانشگاهها به دنبال داشت که خود تعین معیارها و جمع آوری اطلاعات در واقع دوره آموزشی خیلی خوبی برای آنها بود، در واقع از این طریق میتوانستند الگویی برای ارتقای کیفیت فرایندهای آموزشی خود داشته باشند.
وی از ایجاد قطبهای علمی آموزشی در کشور به عنوان یکی دیگر از فعالیتهای وزارت بهداشت در جهت توسعه کیفی آموزش نام برد و گفت: در حال حاضر 50 قطب علمی در علوم پزشکی فعالیت میکنند که تعدادی از آنها مربوط به آموزش علوم پزشکی و وظیفه آنها توسعه کیفی آموزش است.
وی با طرح این سوال که چرا علیرغم تمام فعالیتهای انجام شده برای اینکه کیفیت آموزشی افزایش پیدا کند هنوز به حد مطلوب نرسیدهایم، گفت: بخشی از این مسئله بر میگردد به اینکه حوزه آموزش پزشکی حیطهای نیست که هیچگاه بتوان در آن به اوج کیفیت رسید، یعنی هرچقدر پیش برویم کیفیت بیشتر مورد نیاز است.
هنوز نتوانستهایم انگیزههای لازم را برای تلاش در فعالیت اعضای هیات علمی ایجاد کنیم
وی افزود: البته چشماندازی چند سال پیش تعیین شد که متاسفانه با آنچه که ایده آل آن بود هنوز فاصله داریم و میتوان گفت یک عامل در این باره این است که هنوز برای آموزش نتونستیم انگیزههای لازم را علیرغم تلاشهایی که شده است در فعالیت اعضای هیات علمی در حیطه آموزشی ایجاد کنیم.
ممتازمنش تصریح کرد: به طور مثال اعضای هیات علمی برای ارتقا نیازمند تعدادی مقاله یا در مجلات ایندکس شده یا دیگر مقالات است و وقتی این مقالات چاپ میشود، به روشهای مختلف مالی و معنوی مورد تشویق و تقدیر قرار میگیرد، اما وقتی همین افراد ساعتها وقت خود را برای آموزش دانشجویان می گذارند، هیچ مزیتی برای آنها ندارد، به غیر از اینکه سالیانه در قالب جشنواره شهید مطهری و روز استاد آن هم به صورت محدود از برخی اساتید تقدیر میشود، طبیعی است این مسئله رغبت و انگیزه اساتید را در حوزه پژوهش بیشتر از حوزه آموزش افزایش میدهد.
وی همچنین با اشاره به بحث خود گردانی بیمارستانهای آموزشی، گفت: اعضای هیات علمی باید وقت بگذارند و به صورت تمام وقت در این بیمارستانها فعالیت کنند و در نهایت با مشکلاتی درباره مسائلی مربوط به دریافت کارانه ارائه خدمت به بیماران مواجه میشوند. بنابراین در این مورد اگر بتوانیم به طریقی در حوزه درمان کارانه را به فعالیتهای آموزشی وصل کنیم، یعنی اگر عضو هیات علمی که فعالیت آموزشی بیشتری میکند درصد بیشتری از کارانه دریافت کند به این صورت میتوان انگیزه بیشتری ایجاد کرد.
سیستمهای ارتقای اعضای هیات علمی باید شفافتر باشد
وی افزود: البته این بحثها به این معنا نیست که اعضای هیات علمی آموزش را به خاطر امتیازش و درآمدش انجام بدهند، اما به هر صورت باید سیاستها طوری تنظیم شود که برای اعضای هیات علمی السویه باشد که به کار پژوهش، آموزش یا ارائه خدمت بپردازد و باید امتیاز همه اینها به یک اندازه باشد.
رییس ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺕ ﻭ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﭘﺰﺷﮑﯽ با بیان اینکه باید سیستمهای ارتقای اعضای هیات علمی شفافتر باشد، تصریح کرد: اگر عضو هیات علمی علاقهمند به پژوهش است، وقت خود را باید در این حوزه صرف کند و از طریق پژوهشهای موثری که انجام میدهد، فایدهای برای مردم و کشور ایجاد کند، بنابراین اگر عضو هیات علمی به هر دلیلی به آموزش علاقهمند است، نباید برای ارتقا به انجام کارهای پژوهشی وادار شود، البته برعکس این مسئله نیز صادق است.
وی افزود: در این راستا چند سال پیش موضوع دانش پژوهی در آییننامه ارتقا مطرح شد و بنا بود که اگر عضو هیات علمی علاقهمند به آموزش است در زمینه ارتقای فرایندهای آموزشی و ارتقای کیفیت آموزشی فعالیتهای خود را مستند کند و بر اساس آن امتیازی بگیرد که معادل پژوهش باشد، اما متاسفانه آن برنامه نیز به جریان دیگری کشیده شد و الزامی شدن آن مشکلات دیگری ایجاد و هم اکنون هم که این الزام در آییننامه ارتقا برداشته شده آن اثری که باید داشته باشد ندارد.
ممتاز منش گفت: به نظر من تعیین مسیرهای اعضای هیات علمی در سه حوزه آموزش پژوهش و ارائه خدمت سلامت نباید به این معنا باشد که منحصر به این حوزهها باشد، بلکه به این معنا است که فردی که در آموزش است، بیشترین امتیازش را در آموزش کسب کند و در کنارش فعالیتهای پژوهشی داشته باشد و دیگران نیز بیشترین امتیاز را در حوزههای فعالیتی خود بیاورند، البته هر کدام بتوانند باید بتواند در دیگر حوزهها فعالیت کنند و اگر تفکیک اینها به طور کامل از هم صورت بگیرد، مورد تایید ما نیست.
تعرفههای درآمدی اعضای هیات علمی در بخش دولتی و خصوصی نابرابر است
وی تاکید کرد: موضوع دیگر نابرابری تعرفههای درآمدی اعضای هیات علمی در بخش دولتی و خصوصی است که فوق العاده زیاد است که این مسئله علاوه بر مشکلات متعدد در حوزه سلامت و نیازهای بیمارستانهای آموزشی برای ارائه خدمت موجب میشود، اعضای هیات علمی تمایل زیادی به کار در بخش دولتی نداشته باشند.
وی ادامه داد: ما هم اکنون فاصله چشمگیر و مشکل سازی در تعرفههای خدمات سلامت در بخش خصوصی و دولتی داریم و همچنین فاصله چشمگیری نیز در تعرفههای رشتههای مختلف در بخش خصوصی و در بخش دولتی داریم مثلا تعرفهها در بعضی رشتهها مثل بیماریهای کودکان، جراحی عمومی، جراحی زنان تعرفهها در رشتههای دیگر قابل مقایسه نیست و این مسئله باعث انگیزه اعضای هیات علمی که در آن رشتهها هستند، میشوند و انگیزه اعضای هیات علمی تمام وقت در بیمارستانهای آموزشی کاهش پیدا کند.
اجرای طرح تمام وقتی نیازمند اصلاح تعرفههاست
ممتازمنش ادامه داد: با این وضعیت اعضای هیات علمی جدیدی و جوانی را که تازه در تکاپوی ساختن زندگی خود هستند مجبور میکنیم تمام وقت باشند در حالیکه تعرفههای بیمارستانی نمیتواند پاسخگوی نیازهای زندگی این افراد باشد و ما انتظار داریم با تمام این مشکلات این افراد انگیزه هم داشته باشد، بنابراین باید تعرفهها اصلاح شود و انگیزههای بیشتری در افراد ایجاد شود.
لزوم اصلاح نحوه پذیرش دانشجوی پزشکی
رییس ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺕ ﻭ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﭘﺰﺷﮑﯽ با اشاره به نحوه پذیرش دانشجویان علوم پزشکی به عنوان چالش دیگر حوزه آموزش علوم پزشکی، گفت: با یک آزمون چهار جوابی نمیشود یک دانشجو در حوزه علوم پزشکی را ارزیابی و پذیرش کرد و فاکتورهای دیگری علاوه بر استعداد تحصیلی، انگیزههای فرد و ... لازم است تا فرد بتواند در رشتههایی هم چون پزشکی و پرستاری فعالیت کند.
وی ادامه داد: فردی که در این رشتهها فعالیت میکند باید تمام وجود و عشق و علاقه خود را در راه خدمت به مردم به کار گیرد و از انگیزه بالایی برای این رشتهها برخوردار باشد و در حوزه اخلاق حرفهای متعهد باشد، بنابراین وقتی دانشجویی را انتخاب میکنیم که در طول تحصیل تنها کتابهای درسی را برای کسب نمره مطالعه کرده است و هیچ کدام از مهارتهایی که یک دانشجوی علوم پزشکی نیاز دارد را دارا نیست پذیرش میکنیم، نباید انتظار داشته باشیم که بتوانیم همه این مسائل را با آموزش در آن دانشجو ایجاد کنیم.
ممتاز منش با بیان اینکه در سالهای اخیر پیشنهاداتی در وزارت بهداشت برای ایجاد اصلاحاتی در نحوه پذیرش دستیار مطرح شده است، گفت: البته در گذشته سهمیهای وجود داشت و دستیارانی که سالها در مناطق محروم فعالیت کرده بودند وقتی وارد دوره میشدند و متعهد میشوند در همان مناطق کار کنند، سهمیهای برای آن ها قرار داده شود که به دلیل برداشتهای نادرست و تبلیغات کم در سالهای اخیر با مصوبه مجلس تحت عنوان قانون عدالت آموزشی در وزارت بهداشت برداشته شد.
وی ادامه داد: هم اکنون کسانی که در مناطق محروم کار کنند امکان کمتری برای ورود دارند و افرادی هم که میآیند شاید علاقهای نداشته باشند که بروند در آن مناطق خدمت کنند و مسئله دیگر نیز این است که نحوه پذیرش دستیار به گونهای است که یک سری مهارتهای عملی و علائق فرد ارزیابی نمیشود و مثلا کسی که ممکن است مهارت جراحییش طور ذاتی خوب نباشد، وقتی در آزمون ورودی دستیار که آزمون چند گزینهای است شرکت میکند جراحی قبول میشود و جای دیگری هم از این فرد ارزشیابی صورت نمیگیرد.
وی ادامه داد: توسط دبیرخانه شورای تخصصی تا در سالهای اخیر طرحهای خوبی داده شده که در امتحانات برخی از این موارد دخالت داده شود و در پذیرش دستیار و ارتقا لحاظ شود ولی متاسفانه به دلایلی در نشست شورا رای نیاورد و اقدام عملی در این زمینه صورت نگرفت و البته ایجاد این تغییرات به راحتی نیست.
ممتاز منش تصریح کرد: نقدهای زیادی به موضوع کیفیت آموزشی وجود دارد، اما این به این معنی نیست که در این حوزه فعالیتی انجام نشده است چراکه فعالیتهای عمده ای در حوزه معاونت آموزشی و مراکز مطالعات انجام شده، اما اینکه چرا هنوز به سطح ایدهآل نرسیدهایم به این دلیل است که قطعا برخی کارها شاید مقداری نیاز به تغییراتی جدی تری دارد که باید با در نظر گرفتن تمام شرایط و زمینهسازیها انجام شود.