واحد در ادیان

در این اثر با رویکردی تطبیقی به بررسی دیدگاه‏های فلسفی در مورد «مسأله واحد» در فلسفه اسلامی، فلسفه غرب و سایر فلسفه‏های معتبر دنیا پرداخته شده و نسبت بین واحد و کثیر و نسبت آنها با جهان هستی و مابعدالطبیعه بررسی گردیده است. نویسنده در این کتاب می‏‏کوشد تا ضمن بررسی مفهوم واحد در جریانها و مکاتب مختلف فکری به ویژه ادیان بزرگ شرق و غرب، رابطه این مفهوم با برخی مفاهیم دیگر که بسیار از نظر وی مهم و اساسی هستند از قبیل عرفان، خود، اخلاق، آرمانهای اجتماعی و نظامات فکری را نیز بررسی کرده و چگونگی ارتباط بین هر یک از آنها با عقیده به یک مبدأ و منشأ واحد برای جهان هستی، یا عقیده به یک اصل و مبدأ واحد برای نظام‏اندیشگی را مورد بحث قرار دهد. توجه به نقش و جایگاه ویژه مابعد الطبیعه در منظومه دانش بشری، قائل بودن به کارکردی متفاوت از علوم تجربی یا علوم جزئی برای آن و دفاع از حیثیت فلسفه نظری در روزگاری که غلبه دیدگاه‏های پوزیتیوسیتی برخی اذهان را نسبت به نقش ایجابی آن به تردید افکنده بود از جمله دیگر ویژگی‏های این کتاب است که نویسنده تلاش می‏‏کند تا با تعقیب جریانها و خط‏مشی‏های فکری مختلف در ورای همه تنوع‏ها و کثرت‏های هستی‏شناختی و معرفت‏شناختی به جستوجوی اندیشه یک امر واحد و پایا که از ورای همه این گوناگونی‏ها با دیده بصیرت و تأمل قابل رؤیت است و سبب پیوند و اتصال همه این کثرت‏هاست، برآید و آن را از پشت پرده مفاهیم و عناوین یا تلقیات و برداشت‏های مختلف هر بار مورد شناسایی و بازشناسی قرار دهد. نکته مهم دیگر در این کتاب جستوجوی اندیشه «واحد» در فلسفه‏ها و فرهنگ گوناگون است که نویسنده سعی کرده است با رعایت انصاف و تعهد علمی دیدگاه‏های صاحب هر مکتب خاص را از زاویه دید خود آنها بازتاب نماید و صرفاً قرائت آنها را از مسأله واحد منعکس کند و از تعصب و پیش داوری نسبت به این دیدگاه و تحمیل دیدگاه شخصی خویش به آنها پرهیز نماید و در عین حال از مداقه درباره آن و ارزیابی عقلانی نسبت به آن نیز غفلت ننماید. وی نخست تعریفی از مابعدالطبیعه واحد و کثیر پرداخته و سپس به تحلیل این عقیده که مابعدالطبیعه واحد و کثیر به مرحله ماقبل علمی تفکر تعلق دارد و در فلسفه جدید جایگاهی ندارد می‏‏پردازد و به این باور می‏‏رسد که در فلسفه قدیم و جدید تفکر روشنی از مسأله واحد و کثیر وجود نداشته و همه اندیشه‏ها در این زمینه مبهم بوده و تعریف دقیقی از مفهوم واحد و کثیر ارایه نشده است، وی همچنین از منظری فلسفی و دینی دیدگاه‏های فلاسفه و ادیان مختلفی مانند آئین دائو، آئین بودا، دیدگاه‏های ادویته و دانته، دیدگاه اسلام و عرفان اسلامی و همچنین اندیشه فلاسفه غرب از فلسفه یونان تا عصر کنونی را در مورد اندیشه واحد و کثیر منعکس کرده و این دیدگاه‏ها را با هم مقایسه نموده است. در بخش دیگری از کتاب نویسنده به رابطه بین جهان‏شناسی (هستی‏شناسی) با مسأله واحد از دیدگاه ادیان و مکاتب مختلف فلسفی پرداخته و جهان را از نظر برخی فلاسفه به منزله یک واحد در نظر گرفته که تغییردهنده خویش است و از دیدگاه برخی دیگر واحد را به مثابه امری متعالی معرفی کرده و پس از آن نسبت بین «خود» با «واحد» پرداخته و وحدت بنیادی فاعل شناسایی و متعلق شناسایی (عالم و معلوم) را از دیدگاه مکاتب فلسفی بررسی نموده است. در فصل بعدی کتاب وی به مسأله شناخت و رابطه آن با عرفان پرداخته و تأمل در باب عرفان را به منزله جزئی از ساختار جهان بینی دانسته و معیارهایی برای تأیید ارزش معرفتی نظریه‏های مابعدالطبیعی در فلسفه‏های مختلف ارایه نموده است.