بررسی بیماری پژمردگی شاخۀ درخت و نهال زیتون و کاهش جمعیت عامل بیماری با استفاده از روش آفتاب‌دهی خاک(Soil solarization) در استان‏های زنجان و گلستان

چکیده
    خشکیدگی شاخه در درختان، نهال‌ها و قلمه‏ های زیتون در ایران و بسیاری از مناطق دنیا یکی از مهم‌ترین بیماری‏ های زیتون محسوب می‏شود. این بیماری در بسیاری از مناطق زیتون‏کاری کشور از جمله زنجان (طارم)، گرگان و مشهد خسارات زیادی وارد می‌آورد و شیوع آن رو به گسترش است. به‌منظور مطالعۀ علل بیماری و کنترل آن، باغ‏ها و نهال‌های زیتون در دو استان زنجان و گلستان در طی سال‌های 1388،1389 و1390 بررسی شد. نمونه ‏هایی از شاخه ‏های خشک‌شدۀ درختان زیتون (آلوده)، نهال‏ های گلدانی با یک شاخۀ خشک و نیز خاک و ریشۀ گیاهان، جمع‌آوری شد و پس از ضدعفونی سطحی با هیپوکلریت سدیم نیم درصد، روی محیط کشت‏ های عمومی PDA وSDA  انتقال یافت. خاک مزارع و باغ‌های آلوده نیز با تهیۀ محلول خاک در محیط آب آگار، نیم گرم در یک لیتر، بررسی و سپس قارچ عامل بیماری جدا شد. به استناد مشخصات ظاهری قارچ، عامل بیماری Verticillium dahliae تشخیص داده شد. برای کنترل بیماری از روش آفتاب‌دهی (Soil Solarization) در مزرعه و بهره‏ وری از آن در گلخانه به‌همراه کشت قلمۀ تهیه‌شده از درختان به‌نسبت مقاوم استفاده شد. اثر دو عامل، نوع بستر کشت (Solarized soil وNon-solarized soil) و منشأ قلمه یا کولتیوار (حساس به ورتیسیلیوم و نسبتاً مقاوم) با استفاده از آزمایش‌های فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در شرایط گلخانه‏ای انجام گرفت. برای این منظور، قلمه‏ های نیمه‌خشبی مناسب هم‌اندازه از درختان آلوده و نیز نسبتاً مقاوم زیتون تهیه شد. قلمه‏ های زیتون در شرایط گلخانۀ میست، ریشه‏دار شده و سپس در گلدان‏های حاوی دو نوع بستر کشت شد. کاربرد آفتاب‌دهی به‌مدت دو تا شش هفته، جمعیت قارچ عامل بیماری را به‌شدت کاهش داد. متوسط جمعیت اندام ‏های قارچ بعد از آفتاب‏دهی در خاک چهار ناحیۀ مطالعه‌شده در هر دو استان تا 30 درصد و بعد از شش هفته تا 75 درصد کاهش یافت. بدین ترتیب استفاده از خاک آفتاب‌دهی‌شده (Solarized soil) و همچنین تهیۀ قلمه از پایه‌های به‌نسبت مقاوم در کاهش بیماری مذکور روی قلمه‏ های تولیدی بسیار مؤثر است.