نحوه عمل ژن و وراثت‌پذیری شاخص‌های مقاومت به تنش خشکی درکلزا1

چکیده
   نحوه عمل ژن و وراثت‌پذیری عملکرد و شاخص‌های مقاومت به تنش خشکی در کلزا، با استفاده از طرح تلاقی‌های دی آلل مطالعه شد. تعداد 28 ژنوتیپ متشکل از21 دورگ نسل 2F و هفت والد تحت دو رژیم آبیاری (تنش و بدون تنش رطوبتی در گیاه) مورد ارزیابی قرار گرفتند. واریانس ژنوتیپ‌ها برای صفات از نظر آماری معنی‌دار بود، بنابراین تنوع ژنتیکی بالایی در بین ژنوتیپ‌ها وجود داشت. تجزیه دی آلل هر دو عمل افزایشی و غیر افزایشی ژن‌ها را در کنترل عملکرد دانه در هر دو شرایط محیطی و نیز در کلیه شاخص‌ها بجز شاخص پاسخ به خشکی نشان داد. نتایج مبین وجود هتروزیس برای عملکرد دانه و کلیه شاخص‌ها بجز شاخص تحمل بود. وراثت‌پذیری عمومی بالای برای صفات مورد بررسی تعیین گردید. حال آنکه وراثت‌پذیری خصوصی صفات از کم تا زیاد متغیر بود. از میان شاخص‌ها، تنها دو شاخص پاسخ به خشکی2 ومتوسط بهره‌وری3 از وراثت‌پذیری خصوصی بالایی به ترتیب معادل 58/96 و 01/68 درصد برخوردار بودند. میانگین درجه غالبیت و تحلیل اجزای واریانس، اثرفوق غالبیت و در نتیجه اهمیت بیشتر غالبیت ژنی را در کنترل ژنتیکی عملکرد دانه و اغلب شاخص‌ها نشان داد، ولی به علت انحراف از فرضیات مدل، به نظر می‌رسد که این فوق غالبیت از نوع کاذب باشد. همچنین والدهای مورد مطالعه از نظر عملکرد دانه و اغلب شاخص‌ها دارای آلل‌های غالب بیشتری نسبت به آلل‌های مغلوب بودند. کلیه شاخص‌های مقاومت به تنش خشکی بجز شاخص پاسخ به خشکی دارای همبستگی مثبت و معنی‌داری با عملکرد دانه در شرایط مطلوب بودند. در حالیکه در شرایط تنش عملکرد دانه تنها با شاخص‌های تحمل به تنش و متوسط بهره‌وری همبستگی مثبت و معنی‌دار نشان داد. شاخص متوسط بهره‌وری به علت داشتن تنوع ژنتیکی بالا، قابلیت توارث زیاد و نیز همبستگی معنی‌دار با عملکرد دانه برای گزینش ارقام متحمل به تنش خشکی مناسب به نظر می‌آید.