مناسک امانت: آشوب مرگ و آرامش سفر در کشکسرای مرند

چکیده
   در منطقه کشکسرای شهرستان مرند در استان آذربایجان شرقی تا دو دهه پیش، تدفین مردگان به شیوه منحصر به فردی بنام تدفین ”امانتی“ انجام می‌شد. محققان این مقاله با تکیه بر مشاهده مشارکتی و گفتگو با عاملان مناسک ”امانت“ داده­های مربوط را جمع‌آوری کرده‌اند. در مناسک امانت، مرده به طور موقتی در اتاقکی در قبرستان قرار می­‌گیرد و چندین سال مورد مراقبت است. سپس در فصل پاییز، استخوان­‌های باقی­مانده برای تدفین دایم توسط نزدیکان مرده به شهرهای مقدسی چون مشهد و قم برده می‌شوند. ما تلاش کرده­‌ایم تا با روش رویکردی مردم‌نگارانه و با الهام از پنداره‌های مفهومی شاخه انسان‌شناسی مرگ این مناسک تحلیل کنیم. تأملات انسان‌شناختی ما از دوگانه کالبدی قبر امانتی / قبر دائم، دوگانه­‌های اجتماعی و مفهومی زیر را می‌سازد: 1 ـ گذار اولیه / گذار ثانویه، 2 ـ مکان و عامل اجتماعی / مکان، زمان و عامل قدسی، 3 ـ آشوب مرگ / آرامش سفر. بدین ترتیب، مناسک امانت روایتی از معنای مرگ و حیات کشکسرایی­‌ها برای ما است. این معنا مبتنی بر دگرگونی‌های فضایی ـ زمانی هستند و تأثیرات ذهنی و حسی را نشان می‌دهند.