مطالعۀ صفات فنولوژیک و ارتباط آنها با پتانسیل عملکرد در گندم

چکیده
  تناسب زمان هر یک از مراحل فنولوژیک با شرایط محیط رشد گیاه از فاکتورهای مهم برای تطابق، سازگاری و افزایش عملکرد یک رقم در محیطی خاص است. هدف از تحقیق حاضر، شناخت فنولوژی (مراحل رشد و نمو) دامنۀ گسترده‌ای از ارقام و لاین‌های گندم زراعی ایران و ارتباط آن با سازگاری و پتانسیل تولید گیاه در شرایط اقلیمی معین (نیمه‌خشک وسرد) بود. بدین منظور 36 ژنوتیپ گندم در قالب طرح لاتیس ساده با سه تکرار در مزرعۀ تحقیقاتی دانشکدۀ کشاورزی دانشگاه تهران (کرج) طی سال زراعی 90-1389 بررسی شد. مراحل مختلف رشد و نمو شامل سبز شدن، ساقه‌روی، غلاف رفتن (بوتینگ)، سنبله‌‌دهی و گرده‌افشانی و صفات عملکرد دانه، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار‌دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت و مقدار تولید زیست‌توده در پایان فصل سرد برای کلیۀ ژنوتیپ‌ها ثبت شد. در این آزمایش، مقایسۀ میانگین‌ها با استفاده از آزمون دانکن در سطح 5 درصد انجام گرفت و رابطۀ بین صفات مختلف توسط همبستگی مشخص شد. نتایج این آزمایش نشان داد در ارقامی با زمان گلدهی مشابه، افزایش طول دورۀ ساقه‌روی (ساقه‌روی-گلدهی)، در اثر کاهش طول مدت مراحل قبلی، سبب افزایش تعداد دانه در سنبله می‌شود. علاوه بر طول دورۀ ساقه‌روی، طول دورۀ سقط گلچه (غلاف رفتن تا گلدهی) نیز در تعیین تعداد دانه اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا تعداد دانه در گندم به‌طور مستقیم براساس تعداد گلچه‌های بارور در مرحلۀ گلدهی تعیین می‌شود. در آزمایش حاضر، تأخیر گلدهی در ارقام گندم تحت بررسی به‌طور معناداری سبب افت عملکرد دانه شد. علاوه‌بر این، مشاهده شد ارقام گندم دارای مقادیر بیشتر تولید بیوماس در پایان فصل سرد، سریع‌تر وارد فاز زایشی شدند و پنجۀ بارور بیشتری داشتند.