رساله عبدالرحمان صوفی درباره هندسه پرگاری

چکیده
آنچه در پی می آید ویرایشی است از رساله عربی عبدالرحمان صوفی (376-291 ق) منجم و ریاضیدان ایرانی درباره ترسیم چندضلعی های منتظم به کمک خط کش و پرگاری که دهانه آن ثابت است. عبدالرحمان صوفی این رساله را با عنوان رسالة فی عمل الا شکال المتساویة الاضلاع کلها بفتحة واحدة، به درخواست عضدالدوله دیلمی (324-372 هـ ق) نگاشته است. ابوالوفای بوزجانی (328-388 هـ ق) که معاصر صوفی بود نیز درکتاب فی مایحتاج الیه الصانع من اعمال الهندسه پیرامون ترسیم شکل های هندسی به کمک پرگاری با دهانهء ثابت بحث کرده است. این موضوع در أروپای دورهء نوزایی و همچنین در نیمه دوم قرن هجدهم میلادی دوباره مورد توجه هندسه دانان قرار گرفت که از این میان می توان لئوناردو داوینچی، جیرولامو کاردانو، نیکولو تارتاگلیا دو لودویکو فراری را نام برد. ویرایش حاضر بر اساس نسخه خطی شماره 5535 کتابخانهء آستان قدس رضوی فراهم آمده که تاریخ کتابت آن 1286 قمری است. در این ویرایش علامت/ نشانه شروع صفحه جدید در نسخه خطی است و همانند نسخه خطی، شماره هر باب با حروف ابجد در حاشیه آورده شده است. افتادگی های متن داخل قلاب [] افزوده شده است و برای سهولت خواندن متن، آن را پاراگراف بندی و در حد لزوم نقطه گذاری کرده ایم. نسخه دیگری از این اثر را سید جلال الدین تهرانی به کتابخانه آستان قدس رضوی اهدا کرده که جزئی از نسخه شماره 12121 با تاریخ کتابت 1308 قمری است و در این ویرایش در موارد لزوم به عنوان نسخه بدلی از آن استفاده کرده ایم. هر دو نسخه از روی نسخه ای که در رمضان 688 قمری در مراغه کتابت شده رونویسی شده اند.