ترکیب پذیری عمومی و خصوصی برای صفات زراعی و کیفیت دانه در برخی از لاین های خالص آفتابگردان

چکیده
  تولید ارقام هیبرید پر محصول آفتابگردان از اهداف اصلی برنامه های به نژادی این گیاه می باشد و ارزیابی ترکیب پذیری لاین ها در راستای انتخاب والدین مناسب جهت تولید ارقام هیبرید ضروری است. این مطالعه به منظور بررسی ترکیب پذیری عمومی و خصوصی و نحوه کنترل ژنتیکی صفات مختلف زراعی و کیفیت دانه در برخی از لاین های آفتابگردان انجام شد. در این مطالعه نه لاین خالص آفتابگردان هر کدام با سه لاین نر عقیم تلاقی داده شدند و سپس هیبریدهای حاصل (27 هیبرید) از لحاظ صفات زراعی و کیفیت دانه مورد ارزیابی و داده ها به صورت مدل ژنتیکی فاکتوریل (طرح II کامستاک و رابینسون) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی تجزیه شدند. نتایج نشان داد که کنترل ژنتیکی صفات تعداد روز تا گلدهی و رسیدگی و همچنین درصد روغن دانه بیشتر تحت تاثیر آثار افزایشی ژنها بود. مقادیر ترکیب پذیری خصوصی بین هیبریدها برای تعداد روز تا رسیدگی بین 67/3- تا 50/4 روز و برای درصد روغن دانه بین 89/2- تا 42/2 درصد تغییرات داشت. در مورد نحوه کنترل ژنتیکی صفات ارتفاع بوته، قطر طبق، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و عملکرد روغن هر دو آثار افزایشی و غیر افزایشی ژن ها دخالت داشتند و دامنه ترکیب پذیری خصوصی بین هیبریدها برای این صفات به ترتیب بین 40/10- تا 50/14 سانتیمتر، 38/2- تا 49/2 سانتیمتر، 83/9- تا 70/7 گرم، 802- تا 836 کیلو گرم در هکتار و 320- تا 343 کیلو گرم در هکتار تغییرات داشت. وجود تنوع ژنتیکی زیاد برای ترکیب پذیری عمومی و خصوصی بین لاینها برای صفات مختلف به ویژه عملکرد دانه و روغن و همچنین صفات مربوط به کیفیت دانه نشان داد که می توان از این تنوع در راستای تولید ارقام هیبرید با عملکرد دانه بیشتر و کیفیت دانه بهتر استفاده نمود.