تأثیر تنش کم آبی، ازدیاد دی‌اکسیدکربن و تشعشع ماوراءبنفش بر صفات کمی گندم دوروم

چکیده
   مطالعة فیزیولوژی ارقام گندم تحت تأثیر عوامل تنش‌زای غیرزنده با هدف بهبود تولید آن در آینده حائز اهمیت است. این پژوهش بصورت فاکتوریل سه عاملی در قالب طرح بلوک کامل تصادفی شامل سطوح آبیاری (شاهد و کمبود آب)، میزان دی‌اکسیدکربن (400 و 900 میکرومول بر مول هوا) و سطوح اشعة ماوراءبنفش (UV-A, B, C) در 3 تکرار در گلخانة تحقیقاتی دانشکدة کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس تهران در سال‌ 1385، انجام شد. در کل با افزایش شدت تشعشع از سطح A به C و کمبود آب آبیاری عملکرد دانه (از 27/157 به 05/38 گرم در مترمربع)، ارتفاع بوته (از 69/60 به 69/50 سانتی‌متر)، محتوای نسبی آب برگ (از 00/68 به 90/54 درصد)، درصد کلروفیل (از 53/50 به 62/17)، ماکزیمم بازده کوانتومی فتوسیستم II گندم (از 565/0 به صفر) کاهش و میزان پرولین (از 28/3 به 46/24 میکروگرم در گرم وزن تر برگ) افزایش یافت، ولی تغییرات عملکرد دانه و پرولین گندم تحت تأثیر دی‌اکسید کربن متفاوت بود. در سطوح تشعشع A، B و C و بدون تنش آبی با افزایش غلظت دی‌اکسیدکربن میزان عملکرد دانه کاهش (از 27/157 به 48/89 گرم در متر مربع) و میزان پرولین (از 28/3 به 45/12 میکروگرم در گرم وزن تر برگ) افزایش یافت، ولی در شرایط کمبود آب با افزایش غلظت دی‌اکسیدکربن عملکرد دانه (بطور میانگین 9 گرم در متر مربع) افزایش و میزان پرولین (بطور میانگین 5 میکروگرم در گرم وزن تر برگ) کاهش پیدا کرد. افزایش غلظت CO2 در شرایط بدون تنش تنها منجر به افزایش رشد رویشی شده و رشد زایشی را کاهش می‌دهد، درحالی که در شرایط تنش احتمالاً با بهبود محتوای آب نسبی برگ و کاهش هدایت روزنه‌ای عملکرد را افزایش داد. با توجه به نتایج فوق می‌توان گفت که رویداد سه تنش عمدة محیطی در آینده با کاهش تولید کلروفیل و سطح ویژة برگ و کاهش حفاظت گیاه در برابر اثرات منفی این تنش‌ها منجر به کاهش عملکرد و اجزاء عملکرد رقم گندم مورد بررسی خواهد شد.