بررسی شاخص‌های تحمل تنش گرما در گندم

چکیده
    به دلیل پدیده گرم شدن جهانی در دهه‌های اخیر تبدیل به یکی از عوامل مهم کاهش عملکرد گندم در مناطق خشک و نیمه خشک شده در نتیجه، ایجاد ارقام متحمل به گرما را اجتناب‌ناپذیر نموده است. به منظور بررسی شاخص‌های تحمل گرما در گندم، 144 لاین اینبرد نوترکیب حاصل از تلاقی کاز (متحمل) و مانتنا (حساس به گرما) به همراه دو والد و تعدادی از ارقام تجاری به مدت دو سال (86-1385 و 87-1386) در قالب طرح لاتیس مستطیل 13x12 در دو تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه خلیج فارس بوشهر (واقع در منطقه گرم-برازجان) در دو تاریخ کاشت طبیعی و تأخیری (تنش گرما) کشت شدند. ارتفاع گیاه، طول پدانکل، طول سنبله، تعداد سنبلچه، تعداد دانه در سنبله، طول دوره پر شدن دانه و وزن هزاردانه و عملکرد دانه صفات مورد اندازه‌گیری بودند. هشت شاخص تحمل تنش شامل شاخص حساسیت به تنش گرما (SSI)، تحمل (TOL)، میانگین هندسی تولید (GMP)، میانگین حسابی (MP)، شاخص تحمل گرما (STI)، شاخص پایداری عملکرد (YSI)، شاخص عملکرد (YI) و شاخص اندازه برتری (Pi) بر اساس عملکرد دانه و سایر صفات مرتبط با عملکرد تحت شرایط طبیعی و تنش گرما مورد محاسبه قرار گرفتند. بالاترین همبستگی‌های حاصل با عملکرد تحت شرایط تنش مربوط به سه شاخص YI، GMP و STI بود که به ترتیب 1، 93/0 و 92/0 به دست آمدند. نتایج نشان‌دهنده همبستگی بالا و هم‌جهت بین شاخص‌های GMP، STI، P و MP با عملکرد در هر دو شرایط طبیعی و تنش بود. روند این همبستگی‌ها برای شاخص‌های مذکور در حالتی که بر اساس دوره پر شدن دانه و طول پدانکل محاسبه شدند نیز مشابه عملکرد به دست آمده بود که نشان‌دهنده اهمیت این دو صفت و شاخص‌های مذکور جهت تشخیص ژنوتیپ‌های با عملکرد بالا در هر دو شرایط طبیعی و تنش و کارایی آنها در غربالگری تحمل گرما در گندم می‌باشد.