بررسی تجمع و آزادسازی مواد فتوسنتزی ساقه در ارقام زراعی گندم‎های ایران تحت شرایط فاریاب و تنش خشکی طی فاز رشد زایشی

چکیده
    ذخایر ساقه به عنوان یکی از منابع مهم تامین‌کننده کربن در شرایط تنش خشکی مطرح است. آگاهی از تنوع ژنتیکی برای ذخیره‎سازی و انتقال مجدد کربن در برنامه‎های اصلاحی می‎تواند مورد استفاده قرار گیرد. هدف تحقیق حاضر مقایسه توان ذخیره‎سازی و انتقال مجدد کربن در کلیه ارقام زراعی گندم‎های ایران (81 رقم) بود. بدین منظور آزمایشی در قالب طرح لاتیس ساده با دو تکرار و در دو شرایط فاریاب و تنش خشکی در مزرعه تحقیقات کشاورزی دانشگاه تهران (کرج) در سال 87-1386 اجرا شد. تنش خشکی از مرحله سنبله‎دهی شروع و تا رسیدگی فیزیولوژیک ادامه یافت. مقدار تجمع و انتقال مجدد مواد فتوسنتزی با استفاده از روش وزنی تعیین شد. اندازه‎گیری وزن خشک از زمان گرده‎افشانی تا رسیدگی فیزیولوژیک با فاصله 8 روز انجام گردید. ارتباط طول و وزن مخصوص میانگره‎ها با تجمع و انتقال مجدد کربن بررسی شد. نتایج نشان داد که وزن خشک میانگره‎های زیرین بیشتر از میانگره بالای بود. بیشترین میانگین انتقال مجدد، مربوط به میانگره‎های زیرین بود. پدانکل و پنالتی میت (میانگره دوم از بالا) در رتبه‎های دوم و سوم بودند. تنش مقدار آزاد سازی مواد فتوسنتزی از میانگره‎ها را در برخی از ارقام کاهش و در تعدادی دیگر افزایش داد. روند مشابهی در خصوص کارآیی انتقال مجدد دیده شد. ارتباط بین طول و وزن مخصوص میانگره‎ها با ذخیره‎سازی و انتقال مجدد کربن بسته به میانگره‎ها و شرایط آزمایشی متفاوت از یکدیگر بود. ارتباط عملکرد و انتقال مجدد در شرایط فاریاب معنی‎دار نبود. عملکرد دانه در شرایط تنش همبستگی مثبت و معنی‎داری با انتقال مجدد از میانگره‎های زیرین ساقه نشان داد. وجود تنوع ژنتیکی بالا در ذخیره‎سازی و انتقال مجدد در بین ارقام نشان می‎دهد که امکان تغییر صفات مذکور در برنامه‎های اصلاح نباتات وجود دارد.