بررسی اثر تنش شوری بر جوانه زنی و رشد گیاهچه برخی از ژنوتیپ‌ها و ارقام برنج (Oryza sativa L.) ایرانی

چکیده
   به منظور مطالعه و ارزیابی فیزیولوژیکی اثرات مقادیر مختلف تنش شوری، دو آزمایش جداگانه در شرایط هیدروپونیک (آبکشت) در مرحله جوانه‌زنی و گیاهچه‌ای گیاه برنج (Oryza sativa L.) در محل گلخانه مؤسسه تحقیقات برنج کشور در آمل به صورت فاکتوریل بر پایة طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در سال 1385 انجام گرفت. در این آزمایش، شانزده ژنوتیپ و ارقام برنج شامل: اهلمی طارم، شفق، غریب، طارم زوارک، خزر، موسی طارم، قشنگه، PSBR-C88، هیبرید بهار یک، نعمت A، PSBR-C84، حسن سرایی، عنبربو، گرده و تایچونگ در 4 سطح شوری (شاهد، 4، 8 و 12 دسی زیمنس بر متر) مورد بررسی قرار گرفتند. در مرحله جوانه‌زنی پارامترهای درصد و سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه، وزن خشک ریشه چه و ساقه چه و وزن خشک کل گیاهچه اندازه‌گیری شدند. در مرحله گیاهچه‌ای نیز طول ریشه و ساقه، ارتفاع گیاچه، سطح برگ، وزن خشک ریشه و اندام هوایی، غلظت یونNa+ و K+ و نسبتK+/Na+ در ریشه و ساقه و بیوماس کل تعیین گردیدند. تجزیه واریانس نشان داد که اثر شوری، رقم و اثر متقابل شوری و رقم بر کلیه پارامترهای اندازه‌گیری شده در سطح احتمال 1 درصد معنی‌دار بودند. نتایج حاصل در مرحله جوانه‌زنی نشان داد که کلیه صفت‌ها در پاسخ به تنش شوری، اختلاف معنی‌داری داشت. در مرحله گیاهچه‌ای به جز غلظت یون Na+ و نسبت K+/Na+ در ریشه و ساقه، بقیه صفات اندازه‌گیری شده با افزایش شوری کاهش یافتند. مشخص شد که رقم‌های PSBR-C88 و هیبرید بهار یک در سطوح مختلف شوری به ترتیب با بیشترین و کمترین سرعت رشد به عنوان رقم متحمل و حساس به تنش شوری انتخاب گردیدند. جهت پیش‌بینی روابط بین بیوماس کل و اجزاء آن، تجزیه علیت، بر مبنای رگرسیون گام به گام استفاده شد. نتایج حاصل از رگرسیون گام به گام نشان داد که صفات وزن خشک ریشه چه و ساقه چه در مرحله جوانه‌زنی و صفت‌های وزن خشک ریشه و اندام هوایی در مرحله گیاهچه‌ای در تولید بیوماس کل سهیم اند؛ ولی نتایج تجزیه علیت مشخص کرد که فقط دو متغیر وزن خشک ساقه چه و اندام هوایی از اهمیت زیادی برخوردارند. این صفات، اثرات مستقیم زیادی بر بیوماس کل دارند و می‌توانند در برنامه‌های اصلاحی برنج مورد استفاده قرار گیرند. تجزیه علیت هم چنین نشان داد که بخش عمدة همبستگی وزن خشک ریشه‌چه در مرحله جوانه‌زنی و ریشه در مرحله گیاهچه‌ای با بیوماس کل، مربوط به اثرات غیر مستقیم آن‌ها از طریق متغیرهای دیگر است.