ارتباط گلیادین‌ها و شاخص‌های کیفیت نانوایی در ارقام گندم زمستانه و بهاره شمال غرب کشور و مقایسه با ارقام اصلاح شده

چکیده
   تعداد 165 رقم بومی گندم از شمال‌غرب کشور در قالب دو طرح آزمایشی بهاره و پاییزه در ایستگاه پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز مورد بررسی قرار گرفتند. در این آزمایش‌ها ضمن حذف ناخالصی‌های آشکار و تکثیر بذر در شرایط یکنواخت، تیپ رشدی 104 توده بومی شناسایی شد و نمونه‌هایی به صورت تک خوشه از آنها برداشت گردید. حداقل سه نمونه از این ارقام، به همراه 44 رقم اصلاح شده گندم با روش A-PAGE تجزیه شدند. از بذر تکثیر شده در شرایط یکسان مزرعه‌ای برای تعیین کیفیت نانوائی از طریق شاخص‌هایی که به مقدار بذر کم نیاز دارند (حدود 50 گرم)، مانند سختی دانه، درصد پروتئین، درصد جذب آب توسط آرد، حجم قرص نان، رسوب زلنی و حجم رسوب SDS استفاده گردید. همه گلیادین‌ها در ارقام بومی و اصلاح شده چند شکلی نشان دادند. تعداد نوار گلیادین در ارقام بومی زمستانه (34/1 ± 28) به شکل معنی‌داری بیشتر از ارقام اصلاح شده زمستانه (89/0±21) بود. در حالی که میانگین تعداد گلیادین در ارقام بومی بهاره (21/1±25) با ارقام اصلاح شده بهاره (33/1 ± 26) اختلاف معنی‌دار نداشت. میانگین شاخص‌های کیفیت در ارقام اصلاح شده بیشتر از ارقام بومی بود ولی فقط میزان سختی دانه و جذب آب در این دو گروه اختلاف معنی‌دار نشان دادند (05/0p<). میانگین این شاخص‌ها در گندم‌های بهاره بویژه از لحاظ درصد پروتئین، رسوب زلنی و حجم قرص نان بیشتر از گندم‌های زمستانه بدست آمد. در هر دو گروه زمستانه و بهاره همبستگی 7 تا 11 نوار گلیادین با برخی از این شاخص‌ها مثبت و معنی‌دار و با همین تعداد گلیادین منفی و معنی‌دار بود. بررسی تجزیه همبستگی‌ها و تجزیه کلاسترهای گوناگون در این پژوهش امکان داد که به ترتیب ارقام بومی زمستانه با شماره بانک ژن 10425، 11071، 11203، 12074 و 11029 و ارقام بومی بهاره 10422، 11012، 11204 و 1422 به خاطر داشتن پروتئین‌های مطلوب بیشتر و شاخص‌های کیفی بالاتر جهت هرگونه استفاده در برنامه‌های اصلاح کیفیت نانوایی معرفی شوند.